W opracowaniach poświęconych Polskim Siłom Powietrznym pokutuje opowieść o tym, jak 7 września 1940 roku dowodzący Dywizjonem 303 F/L Atholl Forbes nie zauważył przelatujących w pobliżu samolotów nieprzyjaciela i jedynie dzięki zdecydowanej reakcji F/O Ludwika Paszkiewicza polscy piloci byli w stanie wykonać brawurowy atak na formację niemieckich Dornierów. W jego rezultacie liczba dywizjonowych sukcesów zwiększyła się o kolejnych czternaście zwycięstw{1}. Z dostępnych źródeł wynika jednak, że Forbes tego dnia nie popełnił żadnego błędu, a cała „oficjalna” wersja tej walki nie znajduje żadnego potwierdzenia w dokumentach, będąc tylko dowolną interpretacją autorów, którzy ją opisywali.

Ponad 400 stron lektury mija błyskawicznie. Czytelnik wchłania treść jak gąbka wodę. Autorowi zdolności literackich odmówić nie można, snuje opowieść z dramatyzmem i swadą, nie pomijając pisania o rzeczach czasem przykrych, ale charakterystycznych dla ówczesnej brutalnej rzeczywistości. Na końcu jednak pojawia się pytanie, co nam z tej opowieści w głowie zostanie. W mojej ocenie – niewiele.

Kwestia zwycięstw odnoszonych ponad 65 lat temu przez Josefa Františka do dnia dzisiejszego budzi wiele kontrowersji, głównie za sprawą tego, co napisali o nich Arkady Fiedler i Witold Urbanowicz. Autorzy ci stworzyli mianowicie legendę o „metodzie Františka” i opisali czeskiego pilota jako indywidualistę chodzącego własnymi ścieżkami, samotnie polującego nad kanałem La Manche na samoloty Luftwaffe powracające do baz we Francji. Intencji Urbanowicza czy Fiedlera nie sposób dziś odtworzyć, ale legenda ich autorstwa funkcjonuje po dziś dzień w niemal wszystkich publikacjach traktujących o najsłynniejszym z polskich dywizjonów. Ile jest w niej prawdy? Przeanalizujmy dostępne materiały źródłowe i zobaczmy, jaki obraz wydarzeń z nich się wyłania.

Edyta Stein urodziła się 12 października 1891 roku we Wrocławiu, w dzień żydowskiego Święta Pojednania. Od najmłodszych lat cieszyła się szczególną miłością matki i rodzeństwa ale jej dzieciństwa i lat młodzieńczych nie można dziś uznać za w pełni szczęśliwe. W szkole czuła się o wiele lepiej niż w domu — nie wspominając już przedszkola — mogąc tam pokazać się z najlepszej strony. W nauce zajmowała jedno z pierwszych miejsc, miała jednak ogromne trudności w nawiązaniu kontaktu z innymi dziećmi. Ze względu na pilność nazywano Edytę w szkole „karierowiczką”. W rodzinie zaś zwracano uwagę na jej ambicje i z naciskiem powtarzano „mądra Edyta”. Bolało ją to, bo od najmłodszych lat życia wiedziała, że o wiele ważniejszym jest być dobrym niż mądrym.

Zawarte w książce relacje zostały swego czasu nagrane i dziś stanowią część przeogromnych zasobów Imperial War Museum. Bailey usystematyzował je według podanego wcześniej „klucza rozdziałów” i… I już. Oczywiście wykonał ogromną pracę, ale czy można go nazwać Autorem książki, czy raczej osobą, która ów zbiór zredagowała i przygotowała do druku? Tu ocenę pozostawiam Czytelnikom.

Baza źródłowa wykorzystana w książce może przyprawić o zawrót głowy (wybrana bibliografia to 273 pozycje, z których zaledwie 16 przetłumaczono na język polski). Moorhouse wykorzystał nie tylko relacje powszechnie dostępne i te, które skrywają archiwa, ale także przeprowadził wywiady z ponad czterdziestoma rodowitymi berlińczykami, żyjącymi w tym mieście w latach jego „nazistowskiego rozkwitu” i „nazistowskiej agonii”.