AGM-114 Hellfire, Spike-ER, BGM-71 TOW, 9M133 Kornet. Przeciwpancerne pociski kierowane

W chwili, gdy podczas II wojny światowej zadebiutowała przenośna broń przeciwpancerna, piechota stała się zdolna walczyć z czołgami. Po 1945 roku rozwój typu broni przeciwpancernej przebiegał dwutorowo – rozwijano i ulepszano lekkie granatniki przeciwpancerne, dla których wzór stanowił niemiecki panzerfaust, ale projektowano także inną odmianę przenośnej broni przeciwpancernej: pociski kierowane (w skrócie ppk). Broń ta oznaczana jest także często jako ATGM (anti tank guided missile) lub ATGW (weapon). Pierwsze tego typu pociski powstały na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych. Jako jedni z pierwszych nową broń wprowadzili do produkcji i na wyposażenie Amerykanie i Rosjanie. Później coraz więcej państw zaczęło albo wyposażać wojsko w broń produkowaną przez oba supermocarstwa, albo wprowadzać własne rozwiązania.

Przeciwpancerny pocisk kierowany to zaopatrzony w stabilizatory lotu i napęd rakietowy pocisk wystrzeliwany z wyrzutni. Jego masa waha się od kilku do około pięćdziesięciu kilogramów. Mały ładunek pirotechniczny wyrzuca pocisk z kontenera, a dopiero potem, w bezpiecznej odległości od wyrzutni włącza się silnik marszowy pocisku, po czym wysuwane są stabilizatory i pocisk mknie w kierunku celu. Pocisk może być przenoszony przez piechotę, lekkie bojowe pojazdy kołowe i gąsienicowe oraz przez śmigłowce. Ppk posiadają zazwyczaj głowicę kumulacyjną o działaniu kierunkowym. W nowszych rodzajach ppk stosowane są również między innymi głowice termobaryczne (paliwowo-powietrzne). Pociski pierwszej generacji naprowadzano na cel ręcznie, w tak zwanym trybie MCLOS (manual command to line of sight – ręczne naprowadzanie na linię celowania). Pocisk otrzymywał polecenia za pomocą cienkich drutów, które ciągnęły się za nim po wystrzeleniu. Operator wyrzutni po odpaleniu pocisku musiał stale i jednocześnie obserwować jego kierunek lotu oraz cel i przekazywać poprawki dla lecącego pocisku, aby nie zboczył z kursu. Wymagało to wielkiej precyzji i umiejętności koordynacji. Druga generacja pocisków otrzymała bardziej zaawansowany system naprowadzania – SACLOS (semi automatic command to line of sight). Ten tryb był już półautomatyczny, a pociskiem sterowano za pomocą kamery TV bądź lasera. Operator musiał tylko utrzymywać krzyż celownika na sylwetce celu, a ppk sam był w stanie za pomocą komputera naprowadzić się na właściwy kurs. Trzecią, najnowszą generację ATGM można nazwać F&F (fire and forget – wystrzel i zapomnij). Te bardzo zaawansowane pociski są w stanie same naprowadzić się na wskazany cel, śledząc sygnaturę termalną lub optyczną celu. Ponadto poprzez odpowiednią zmianę trajektorii lotu pocisk może zaatakować pancerz czołgu nawet od góry, gdzie jest najcieńszy (top attack) Pociski typu F&F można odpalać w każdych warunkach pogodowych i w nocy (dzięki kamerze noktowizyjnej), a ich zasięg dochodzi do ośmiu kilometrów i jest dwukrotnie dłuższy niż zasięg pocisków dwóch poprzednich generacji.

Ppk są bardzo groźną bronią. Są mobilne, precyzyjne (dokładność trafienia sięga w nowszych typach ppk 95%), mają zdolność co najmniej unieszkodliwiania nowoczesnych czołgów podstawowych (MBT, main battle tanks), a w przypadku najnowszych typów pocisków – nawet do ich niszczenia. Pancerz boczny, tylny czy górny czołgu ma niewielkie szanse przeciwko głowicy kumulacyjnej. Jeśli chodzi o pancerz czołowy, to ppk taki jak na przykład 9M133 Kornet, AGM-114 Hellfire lub Spike-ER są w stanie przebić pancerz praktycznie każdego czołgu, być może z wyjątkiem czołgu Abrams w wersji M1A2 SEP z systemem TUSK, którego pancerz czołowy dochodzić może nawet do 1620 milimetrów przeciwko pociskom HEAT.

Przeciwpancerne pociski kierowane wykorzystano po raz pierwszy na większą skalę w 1973 roku, podczas żydowsko-arabskiej wojny Jom Kippur. 30% strat poniesionych przez wojska pancerne Izraela było zadane przez broń ATGM produkcji radzieckiej. Po tamtej wojnie liczne koła wojskowe wysnuły przypuszczenia, że przeciwpancerny pocisk kierowany swoją skutecznością w niszczeniu czołgów spowodował, że stały się maszyną nieskuteczną, praktycznie bezbronną i skazaną na niepowodzenie w konfrontacji z nowym rodzajem broni. Były to jednak, jak się okazało, opinie zdecydowanie na wyrost. Czołgi przetrwały. Przy ich konstruowaniu stosowano nowe, bardzo skomplikowane rozwiązania. Powstały więc pancerze wielowarstwowe (na przykład słynny brytyjski Chobham), których skład do tej porty jest objęty tajemnicą. Specjalnie dla ochrony przeciw głowicami kumulacyjnymi stworzono pancerze reaktywne (ERA – explosive reactive armour), złożone z systemu kostek wypełnionych materiałem wybuchowym zdolnym neutralizować i rozpraszać strumień kumulacyjny pocisku. Ponadto czołgi otrzymały tak zwane systemy obrony aktywnej, zdolne do zmylenia bądź zniszczenia nadlatujących pocisków. System taki składa się z radaru wykrywającego nadlatujące pociski i wyrzutni, która odpala antypocisk, zdolny przechwycić i zniszczyć w locie wrogi ppk. Średnica obszaru skutecznej brony przed pociskami za pomocą aktywnego systemu obrony wynosi do 50 metrów. Do takich systemów obronnych należą na przykład rosyjska ARENA czy izraelski TROPHY.

Wojna pomiędzy pociskiem kierowanym a pancerzem czołgu trwa nieprzerwanie. W celu zniszczenia coraz grubszych i bardziej wytrzymałych pancerzy zaczęto stosować głowice tandemowe – skuteczne przeciwko pancerzom reaktywnym. Głowica taka zawiera dwa ładunki wybuchowe. W momencie uderzenia w pancerz wybucha mniejsza głowica detonując kostki pancerza reaktywnego, a następnie drugi ładunek uwalnia strumień kumulacyjny, który przebija pancerz właściwy i niszczy wnętrze pojazdu.

O sile i skuteczności broni ATGM można było przekonać się w 2006 roku, kiedy to Izraelskie Siły Obronne zaatakowały w Libanie bojowników Hezbollahu. Był to pierwszy współczesny konflikt, w którym na taką skalę zastosowano ppk przeciwko nowoczesnym czołgom. Dla najnowszych izraelskich czołgów Merkava Mk IV oraz ich starszych wersji Mk III i Mk II była to najcięższa kampania pancerna od wielu lat. Przez niemal trzy tygodnie toczyły się ciężkie walki z bojownikami Hezbollahu, którzy ostrzeliwali izraelskie czołgi z granatników RPG i za pomocą przeciwpancernych pocisków kierowanych. Była to broń głownie produkcji rosyjskiej – starsze 9M14 Malutka, 9M111 Fagot i 9M113 Konkurs, ale także nowsze, zabójcze 9M133 Kornet. Hezbollah posiadał także amerykańskie pociski TOW, zakupione na czarnym rynku. Oszacowano, że kilkuset wyszkolonych operatorów wyrzutni ppk, jakimi dysponował Hezbollah, wystrzeliło podczas konfliktu około 500 ppk, trafiając i uszkadzając w mniejszym bądź większym stopniu 45 izraelskich czołgów i dużą liczbę transporterów opancerzonych. W kampanii libańskiej poległo 116 żołnierzy izraelskich, z czego niemal połowa to ofiary ATGM-ów.

Warto zapoznać się z najbardziej znanymi kierowanymi pociskami przeciwpancernymi, jakie znajdują się obecnie w użyciu armii różnych państw:

9K11 Malutka (kod NATO: AT-3 Sagger)
Jeden z najliczniej produkowanych ppk na świecie. Wprowadzony do uzbrojenia na początku lat sześćdziesiątych. Używany do dziś na przykład przez polskie wojsko i armie wielu innych państw świata. Powstało wiele wersji tego pocisku.

[u]Dane taktyczno – techniczne:[/u]
masa pocisku: 12,5 kilogramów (Malutka-2)
masa głowicy: 3,5 kilograma (Malutka-2)
zasięg: 500–3000 metrów
prędkość pocisku: 130 metrów /sekundę (Malutka-2)
sterowanie: MCLOS
przebijalność: do 600 milimetrów RHA (Malutka-2)

9M133 Kornet (AT-14 Kornet)
Wprowadzony do uzbrojenia armii rosyjskiej w 1994 roku. Posiada system sterowania SACLOS, może być wyposażony w tandemową głowicę kumulacyjną lub termobaryczną – niezwykle skuteczną przeciwko sile żywej i lżej opancerzonym pojazdom. Kornet mógł zostać użyty podczas amerykańskiej inwazji na Irak w 2003 roku. Niektóre źródła podają, że prawdopodobnie co najmniej dwa czołgi M1A1 Abrams i transportery M2 Bradley mogły zostać uszkodzone w wyniku trafienia głowicą Korneta. Broń ta sprawdziła się później podczas wojny w Libanie w 2006 roku, przyczyniając się do unieszkodliwienia i prawdopodobnie nawet zniszczenia kilku potężnych czołgów Merkawa.

[u]Dane taktyczno-techniczne:[/u]
masa pocisku: 27 kilogramów
masa głowicy: 7 kilogramów HEAT, 10 kilogramów termobaryczna
zasięg: 100–5000 metrów
prędkość pocisku: ——
sterowanie: SACLOS
przebijalność: do 1200 milimetrów RHA (pancerz właściwy+ ERA)

BGM-71 TOW
Tube-launched Optically tracked, Wire-guided – wystrzeliwany z tuby (wyrzutni rurowej), naprowadzany optycznie, kierowany przewodowo. Pocisk produkcji amerykańskiej, używany od początku lat siedemdziesiątych. Jest bardzo rozpowszechniony i używany przez wiele armii na świecie. Po raz pierwszy użyto go bojowo podczas wojny w Wietnamie – w 1972 roku zniszczył północnowietnamski T-54 z odległości około 900 metrów. TOW był wielokrotnie ulepszany, powstało bardzo wiele wersji tego pocisku. Jest on wystrzeliwany z wielu różnych platform, nawet ze specjalnie przystosowanego pojazdu M966 Hummer.

[u]Dane taktyczno-techniczne:[/u]
masa pocisku: 22,6 kilogramów
masa głowicy: 5,9 kilograma
zasięg: 65–3750 metrów
prędkość pocisku: 278 metrów /sekundę
sterowanie: SACLOS
przebijalność: do 1000 milimetrów (pancerz właściwy+ERA)

AGM-114 HELLFIRE
Jeden z najbardziej znanych zabójczych amerykańskich ppk, przenoszony przez śmigłowce bojowe. W wersji AGM-114 L jest to już prawdziwy pocisk typu „namierz, wystrzel i zapomnij”. Można odpalić jednocześnie osiem pocisków Hellfire, z których każdy będzie śledził i zaatakuje inny cel z prędkością ponaddźwiękową. Hellfire’y zebrał straszne żniwo podczas operacji „Pustynna Burza”. Ocenia się, że wystrzelono wtedy od 2900 do 4000 tych rakiet z 90% dokładnością trafień. AGM-114 pozostaje jednym z najgroźniejszych i najskuteczniejszych używanych obecnie pocisków przeciwpancernych.

[u]Dane taktyczno-techniczne:[/u]
masa pocisku: 49 kilogramów
masa głowicy: 9 kilogramów
zasięg: 500– 8000
prędkość pocisku: 425 metrów /sekundę
sterowanie: AFF (aim, fire and forget – dla wersji AGM-114 L)
przebijalność: ponad 1000 milimetrów RHA

MILAN
Przeciwpancerny pocisk kierowany MILAN o krótkim zasięgu operacyjnym wyprodukowany został przez niemiecko-francuskie konsorcjum Euromissile. Broń tę wykorzystywano w wielu konfliktach zbrojnych między innymi w Czadzie, Iraku, Iranie i Falklandach. Obecnie stopniowo zastępują go pociski Trigat i Spike.

[u]Dane taktyczno-techniczne:[/u]
masa pocisku: 7,1 kilogramów
masa głowicy: 1,8 kilograma (Milan-2)
zasięg: 400–2000 metrów
prędkość pocisku: 200 metrów /sekundę
sterowanie: SACLOS
przebijalność: 1060 milimetrów RHA (Milan-2)

SPIKE
Nowoczesny kierowany pocisk przeciwpancerny produkcji izraelskiej. W 2003 roku produkująca go firma Rafael wygrała przetarg na dostarczenie Wojsku Polskiemu w ciągu dziewięciu lat 264 przenośnych wyrzutni i 2675 pocisków. Produkcję Spike’a ulokowano w Polsce, w zakładach MESKO S.A.

Istnieją cztery wersje pocisku Spike:
Spike SR – krótki zasięg, do 1000 metrów
Spike MR – średni zasięg, do 2500 metrów
Spike LR – długi zasięg, do 4000 metrów
Spike R – wydłużony zasięg, do 8000 metrów, zdolny pracować w specjalnym trybie „odpal, obserwuj, koryguj”

[u]Dane taktyczno-techniczne:[/u]
masa pocisku: 33 kilogramów (Spike ER)
masa głowicy: —-
zasięg: 400 – 8000 metrów
prędkość pocisku: —–
sterowanie: AFF (aim, fire and forget)
przebijalność: ponad 1000 milimetrów RHA

Przeciwpancerne pociski kierowane są bardzo groźną bronią, zdolną poważnie zagrozić każdej pancernej maszynie na polu walki. Jednak nie ma broni doskonałej – ppk także nie są wolne od wad. Koszt wytworzenia i cena nowoczesnego pocisku są często zaporą nie do przełamania dla wielu armii, których zwyczajnie nie stać na tak kosztowne „zabawki”. Niewiele państw jest w stanie wyposażyć swoje armie w ilość nowoczesnych ppk wystarczającą na tyle, by w wypadku konfliktu, gdzie ATGM są niezbędne, ilość posiadanych pocisków okazała się wystarczająca do prowadzenia dłuższej wojny. Do tego broń typu ATGW jest dość skomplikowana w obsłudze, wymaga wielu godzin szkoleń i wykwalifikowanych operatorów. Same zestawy posiadają dość małą szybkostrzelność, od trzech do czterech pocisków na minutę, co w warunkach bojowych może okazać się niewystarczające. Ponadto ppk są praktycznie bezbronne (zwłaszcza te przenośne, obsługiwane przez dwu-, trzyosobowe zespoły), jeśli zostaną wykryte przez piechotę towarzyszącą czołgom. Podzespoły pocisków kierowanych są wrażliwe na ostrzał i odłamki artyleryjskie oraz bardzo podatne na wszelkie formy walki elektronicznej. Wady te nie wpływają jednakże na skuteczność pocisków, stanowiących prawdziwe zagrożenie dla współczesnych czołgów. Przeciwpancerne pociski kierowane znajdują się wciąż w fazie rozwoju, powstają coraz potężniejsze i bardziej precyzyjne głowice, zdolne uderzać z góry w cienki pancerz (top attack), termobaryczne itp. Ponadto mogą pełnić funkcję nie tylko przeciwpancerną, ich głowice nadają się też do rozbijania bunkrów, niszczenia stanowisk artylerii czy dowodzenia, niszczenia siły żywej. Jednak ich głównym i najważniejszym zadaniem jest i będzie unieszkodliwianie i niszczenie broni pancernej. Ta jednak podlega wciąż ciągłemu rozwojowi, modyfikacjom i ulepszeniom.

Zmagania pancerz kontra pocisk, trwają nieprzerwanie.

Bibliografia:

Tom Clancy, „Kawaleria Pancerna”, Gdański Dom Wydawniczy, Gdańsk 1998
D.Miller, CH.C.Foss, „Współczesna Wojna Lądowa”, Espadon, Warszawa 1994
http://en.wikipedia.org/wiki/Anti-tank_guided_missile dostęp dnia 24.08.2009 r. (wikipedia)
http://pl.wikipedia.org/wiki/Spike_(pocisk) dostęp dnia 25.08.2009 r. (wikipedia)
http://pl.wikipedia.org/wiki/MILAN dostęp dnia 24.08.2009 r. (wikipedia)
http://www.militarium.net/viewart.php?aid=33 dostęp dnia 25.08.2009 r.
http://www.armscontrol.ru/atmtc/Arms_Systems/Land/Missiles/AntiTankilometrówissile/atinfo.htm dostęp dnia 24.08.2009 r.
http://www.redakcjawojskowa.pl/gazeta/index.php?option=com_content&task=view&id=1920&Itemid=35 dostęp dnia 26.08.2009 r.