Pod koniec XVI wieku Anglia była państwem rządzonym silną ręką Elżbiety I, jednak nie można jej rządów określić mianem absolutnych, gdyż od dawna rozwijał się w Anglii parlamentaryzm. Po bezpotomnej śmierci Elżbiety władzę przejął Jakub I ze szkockiego rodu Stuartów. Próbował on centralizować władzę, prowadził jednocześnie na tyle sprawną politykę, że udało mu się uniknąć buntów i tarć wewnątrz państwa. Następcą Jakuba został w 1625 roku Karol I, który starał się, podobnie jak jego ojciec, wprowadzić rządy absolutne. W 1629 roku zerwał on parlament i zaprzestał jego zwoływania. Dążenia króla do centralizacji władzy zbiegły się w czasie z problemami gospodarczymi, które eksplikować można wojną trzydziestoletnią oraz kiepską polityką władcy. Równocześnie pogłębiały się także podziały w społeczeństwie. W wyniku procesu grodzeń rozwinęły się miasta oraz powstała nowa szlachta – gentry, która zajmowała się sektorem hodowli owiec i czerpała z tego ogromne zyski. Mieszczanie i gentry były grupami bogatymi i działalność króla, który nieumiejętnie prowadził politykę gospodarczą, bardzo zniechęcała je do dworu. Rozdźwięk między starą szlachtą – nobility i arystokracją a gentry i mieszczaństwem pogłębiały różnice religijne. Ci pierwsi wyznawali anglikanizm, natomiast gentry i obywatele miast byli w większości purytanami, którzy cenili wolność gospodarczą i myśli kapitalistyczne.
Podziały stawały się coraz bardziej widoczne. Lata 30. to okres, kiedy król doprowadził do konfliktu ze Szkocją. Próba narzucenia im anglikanizmu „par force” spotkała się z negatywnym przyjęciem. Doszło do buntu Szkotów. Król, który nie zwoływał parlamentu nie miał środków na prowadzenie wojny. W 1640 roku zdecydował się na zwołanie posiedzenia sejmu; parlament nie chciał jednak walczyć ze Szkocją i nie zgodził się na podatki, wobec czego Karol zerwał obrady. Wkrótce mając nóż na gardle w postaci buntujących się Szkotów postanowił raz jeszcze podjąć pertraktacje z parlamentarzystami. W przeciwieństwie do Parlamentu Krótkiego, drugie obrady nie zostały zerwane. Postanowiono wprowadzić reformy, doprowadzono do ugody ze Szkocją, a także zmuszono króla do wydania swych najbliższych współpracowników – abpa Lauda oraz Thomasa Strafforda, którzy przy pomocy opozycji przenieśli się na łono Abrahama. Król był w potrzasku – z jednej strony buntowali się Szkoci, z drugiej zaś obóz purytański, rewolucja była nieunikniona. W 1642 roku wybuchły walki. Po jednej stronie stanęli purytanie z południowi-wschodniej Anglii, w skład których oprócz mieszczan i gentry wchodzili także bogaci chłopi. Obóz przeciwny to król wraz z adherentami – anglikańską starą szlachtą, arystokracją i biednymi chłopami.
Bitwa pod Naseby
Początkowa faza rewolucji to zwycięstwa zwolenników króla, jednak mimo małych sukcesów król nie miał na tyle silnej pozycji, by dokonać coup de grace rewolucji. Kiedy na czele opozycji stanął Oliver Cromwell dobre czasy dla obozu purytańskiego miały wkrótce nadejść. Cromwell zrewolucjonizował oddziały opozycji i wprowadził tzw. Armię Nowego Wzoru. Ab illo tempore purytanie zaczęli odnosić sukcesy. Doskonale zdyscyplinowana i religijnie fanatyczna armia independentów rozbiła wojska adherentów króla w bitwach pod Marston Moor w 1644 roku i pod Naseby rok później. Król musiał zbiec do Szkocji, by nie wpaść w ręce opozycji. Jednak w 1647 roku za sporą zapłatę Szkoci wydali Karola I Anglikom. Rok później w obozie purytańskim, który był bardzo zróżnicowany pod względem gorliwości wiary i poglądów, zaczęło dochodzić do sporów. Wykorzystał to więziony w dość luźny sposób Karol, który nawiązał kontakty z dawnymi poplecznikami ze Szkocji i zorganizował powstanie. Jednak armia Cromwella była zbyt silna, by dać się pokonać. W 1648 roku pokonała raz jeszcze oddziały królewskie pod Preston, a następnie wkroczyła do Londynu. Tam oczyściła parlament z mniej radykalnych purytanów – prezbiterian, zostawiając w nim ok. 50 independentów. Tak sformowany parlament, zwany kadłubowym, wydał wyrok skazujący Karola na śmierć. W styczniu 1649 roku doszło do prawdziwego coup de foudre. Ścięcie króla było wydarzeniem, które zrobiło wrażenie na całej Europie. Od tego roku Anglia miała być republiką. De iure stan taki utrzymywał się do 1653 roku, jednak de facto okres ten to stopniowe umacnianie władzy Olivera Cromwella. Prowadził on nie tylko sprawną politykę wewnętrzną, powoli skupiając w swoich rękach coraz większą władzę, ale także wzmacniał Anglię na arenie międzynarodowej. Przykładem takiego działania może być wydanie aktu nawigacyjnego w 1651, który uderzał w interesy Niderlandów. Mówił on, że towary w handlu z Anglią mogą być przewożone tylko przez flotę angielską bądź partnera handlowego. Akt ten przyczynił się do znacznego wzmocnienia Anglii i rozwoju jej gospodarki.
Moneta z podobizną Jakuba II
W 1653 roku Cromwell oficjalnie został dyktatorem Anglii ogłaszając się Lordem Protektorem z prawem dziedziczenia tego stanowiska. Rządy Cromwella trwały do 1658 roku. Po jego śmierci władzę objął syn Cromwella Ryszard, jednak został on szybko obalony. W 1660 roku nastąpiła restauracja monarchii, na tron zaproszono Karola II pod warunkiem, że wyrzeknie się on dążeń absolutystycznych. Mimo prób scentralizowania władzy, nie udało mu się osiągnąć tego celu. Po Karolu II rządy przejął Jakub I, próbował on przywrócić katolicyzm, przez co krótko sprawował władzę – w 1689 roku został obalony, Anglicy mieli już dość władców rodu Stuartów. Na tron zaproszono Wilhelma III Orańskiego, jednak wraz z Marią II Stuart. Objęli oni władzę w 1689, w którym to także wydano ustawę o prawach, która wprowadzała monarchię parlamentarną.
Oliver Cromwell
Od tej pory król panował, ale nie rządził, każda jego decyzja musiała mieć kontrasygnatę odpowiedniego ministra. Bill of Rights to po Habeas Corpus Act z 1679 roku, który wprowadzał wolność osobistą wszystkich obywateli, drugi ważny dokument na drodze do demokratyzacji życia w Anglii. Rewolucja angielska po krótkim epizodzie z republiką oraz rządami dyktatorskimi restytuowała monarchię. W wyniku „chwalebnej rewolucji” z 1698 roku monarchia ta nie była już ustrojem, gdzie rządził silną ręką król. Przewagę w sprawowaniu władzy miał od tej pory parlament. Zwycięzcami w konflikcie Kościoła anglikańskiego z purytańskim okazali się purytanie. Jednocześnie było to wielkie zwycięstwo myśli kapitalistycznej, co zaowocowało w wieku XIX rewolucją przemysłową. Od końca XVII wieku wartościami podstawowymi w Anglii stawały się wolność osobista i przewaga parlamentu w sprawowaniu władzy. Także od tamtego czasu pertraktacje i ewolucja były drogą wszelkich zmian w Anglii. Nie dochodziło tam już do krwawych rewolucji i patrząc na fakt, że to Anglia była potęgą przemysłową Europy w wiekach późniejszych, droga ta była słuszna.
Procesy jakie nastąpiły w trakcie i po rewolucji mają wiele przyczyn. Dawna historiografia angielska prezentowała pogląd jakoby rewolucja była skutkiem głównie rozdźwięku religijnego. Dzisiejsi historycy obalają tę tezę mówiąc, że była ona efektem przemian przede wszystkim społecznych i gospodarczych. Skutkiem tych przemian była, oprócz wprowadzenia monarchii parlamentarnej, także demokratyzacja życia. Nie dla wszystkich jednak rewolucja objawiała się pozytywnie. Okres ten negatywnie zapamiętali Irlandczycy, dla których lata 50. XVII wieku okazały się być narodową traumą, a Oliver Cromwell, który spacyfikował elity irlandzkie, to jedna z najczarniejszych postaci w historii tego kraju.
Podsumowując rewolucja angielska była w historii tego państwa zjawiskiem pozytywnym, który przyczynił się do dynamicznego rozwoju Anglii i była kamienieniem milowym na drodze demokratyzacji tego państwa.
