W latach 50. XX wieku Związek Radziecki masowo produkował fregaty projektu 50 (Riga), które klasyfikowano jako okręty eskortowe. Ich technologia pochodziła z lat 40., na uzbrojenie składały się tylko systemy artyleryjskie i mimo dobrych własności morskich jednostki nie radziły sobie z operacjami przy wzburzonym morzu. Wszystkie te czynniki spowodowały, że w 1956 roku fregaty te uznano za przestarzałe i na rozkaz Nikity Chruszczowa wstrzymano ich produkcję. Pod koniec lat 50. rozpoczęto pierwsze prace projektowe nad następcami okrętów projektu 50.
Służba
Nowe jednostki opracowywano w ramach projektu 1135 Buriewiestnik i klasyfikowano je jako duże okręty przeciwpodwodne (BPK – Bolszoj Protiwołodocznyj Korabl). Oznaczenie wynikało z tego, że fregaty projektowano jako tańszą wersję większych okrętów projektu 1134A i 1134.2, które były przeznaczone do wyszukiwania i niszczenia wrogich okrętów podwodnych. W terminologii zachodniej okręty projektu 1135 Buriewiestnik oznaczono jako Krivak i początkowo wierzono, że ich głównym przeznaczeniem będzie ofensywne zwalczania jednostek nawodnych. W rzeczywistości Rosjanie zakładali, że nowa konstrukcja przede wszystkim będzie pełniła funkcję defensywnej platformy zwalczania okrętów podwodnych. W 1978 roku marynarka wojenna Związku Radzieckiego zmieniła klasyfikację fregat typu Krivak z BPK na bardziej adekwatną: okręty eskortowe (SK – Storożiewoj Korabl).
Projekt jednostek 1135 Buriewiestnik opracowano bezpośrednio po niszczycielach projektu 61 (Kashin), co mogłoby sugerować, że zastosowane rozwiązania były do siebie zbliżone. W rzeczywistości Krivak otrzymał zupełnie inną konstrukcję, która wraz z mniejszymi rozmiarami kadłuba spowodowała, że budowa tych fregat była łatwiejsza i tańsza. Co więcej, zastosowano nowocześniejsze systemy uzbrojenia. Nieduże gabaryty pozwalały budować te okręty w mniejszych stoczniach na Bałtyku i Morzu Czarnym, pozwalając większym skoncentrować się na dużych okrętach. Podobna filozofia przyświecała Marynarce Wojennej Stanów Zjednoczonych, gdy powstawały fregaty typu Oliver Hazard Perry.
Łącznie skonstruowano 21 jednostek projektu 1135 Buriewiestnik. Pierwszy okręt o nazwie „Bditielnyj” wybudowała stocznia imienia Żdanowa w Leningradzie (obecnie Sudostroitielnyj Zawod Siewiernaja Wierf w Sankt Petersburgu). Fregata znalazła się w służbie w grudniu 1970 roku. W produkcję okrętów projektu 1135 Buriewiestnik zaangażowane były także dwa inne zakłady: Jantar w Kaliningradzie (Pribaltijskij Sudostroitelnyj Zawod Jantar) i Zaliw w Kerczu (Sudostroitelnyj Zawod Zaliw).
Jeszcze zanim zakończyła się produkcja jednostek projektu 1135 Buriewiestnik, w 1973 roku w stoczni Jantar w Kaliningradzie położono stępkę pod fregatę „Riezwyj”, która była pierwszą z serii jedenastu okrętów projektu 1135M. Na Zachodzie jednostki te oznaczono jako typ Krivak II. W stosunku do typu Krivak I wprowadzono niewielkie zmiany, ograniczające się do wymiany głównej artylerii i systemu jej kierowania. Poza tym poczyniono małe zmiany w strukturze nadbudówek, które praktycznie nie są zauważalne. Niektóre źródła podają, ze przeprojektowaniu uległy także instalacje związane z rufowym hydrolokatorem o zmiennej głębokości zanurzania. Pierwsza fregata weszła do służby w marynarce wojennej Związku Radzieckiego w 1975 roku. Wszystkie okręty zmodernizowanego typu Krivak II skonstruowała stocznia Jantar w Kaliningradzie. Ostatni okręt tej serii wcielono w szeregi floty pod koniec 1981 roku.
Fregata Zadornyj (typ Krivak I), zdjęcie z 1988 roku. Fot. kpt. mar. Azzolina, US Navy
Wszystkie jednostki typów Krivak I i Krivak II rozdzielono między Flotę Bałtycką, Flotę Północną, Flotę Pacyfiku i Flotę Czarnomorską. Z przebiegu służby tych okrętów na szczególną uwagę zasługuje zdarzenie, które miało miejsce na jednostce „Storożewoj”. W listopadzie 1975 roku, dokładnie w 58. rocznicę Rewolucji Październikowej, na fregacie doszło do buntu załogi. Okręt cumował wówczas w Rydze. Z okazji święta oficer polityczny Walerij Sablin wygłosił orędzie do załogi, w którym oskarżył politbiuro o sprzeniewierzenie się naukom Marksa i Lenina, a także wytknął liczne błędy systemu rządów, który dopuszcza do steru karierowiczów i łapowników. W przemówieniu, żądając przeprowadzenia gruntownej czystki w aparacie państwowym i partyjnym, wypowiedział posłuszeństwo partii, która według niego z pogardą odnosiła się do narodu. Wystąpienie Sablina załoga przyjęła bardzo dobrze, co zaniepokoiło kadrę oficerską. Oficerowie zbiegli pod pokład i zamknęli się w jednym z pomieszczeń, które marynarze zaryglowali później od zewnątrz. Dowództwo przejął Sablin. Nocą wyprowadził jednostkę z portu, obierając kurs na Leningrad. Do głównodowodzącego marynarką wojenną Związku Radzieckiego wysłano telegram, w którym „Storożewoja” ogłoszono strefą niepodlegająca wpływom partyjnej władzy. Jednocześnie Sablin zażądał wystąpienia w radiu i telewizji w celu przedstawienia swych postulatów społeczeństwu.
Gdy o sytuacji dowiedział się sekretarz generalny KC KPZR Leonid Breżniew, wydał rozkaz zatopienia jednostki wraz z załogą. Za wykonanie rozkazu obiecał dowodzącemu akcją tytuł Bohatera Związku Radzieckiego. Z baz wypłynęły okręty różnych typów, z lotnisk w celu odnalezienia fregaty wystartowały samoloty. Nazajutrz „Storożewoja” ostrzelano z powietrza. Sablin, chcąc uniknąć rozlewu krwi, zakazał obrony okrętu i nie pozwolił na otwarcie arsenału. Ostatecznie został aresztowany na mostku kapitańskim. W listopadzie 1976 roku kolegium wojskowe Sądu Najwyższego Związku Radzieckiego skazało Sablina na karę śmierci, ogłaszając go zdrajcą ojczyzny. Wyrok wykonano.
W lutym 1988 roku miał miejsce incydent z udziałem okrętu „Biezzawietnyj”, który na Morzu Czarnym, w okolicach krymskiej miejscowości Foros, delikatnie staranował, potrącił amerykański krążownik USS „Yorktown” (CG 48) typu Ticonderoga. Żadna jednostka nie odniosła poważnych uszkodzeń.. Akwen w tym rejonie Związek Radziecki uznawał za własne wody terytorialne i pojawienie się na nich amerykańskich okrętów (krążownikowi towarzyszył niszczyciel USS „Caron” (DD 970) typu Spruance) uznano za naruszenie granicy.
W połowie lat 80. opracowano plan modernizacji okrętów typu Krivak I. Jednostki miały zostać dostosowane do standardu 1135.2 Buriewiestnik, co wiązało się z instalacją pocisków przeciwokrętowych oraz wymianą systemów radiolokacyjnych i hydrolokacyjnych. Upadek Związku Radzieckiego w 1991 roku i brak funduszy spowodował, że modernizacji poddano jedynie trzy fregaty: „Legkij”, „Pylkij” i „Lietuczij”. Na Zachodzie jednostki te określano jako Krivak Mod.
W pierwszej połowie lat 90. okręty typu Krivak I oraz Krivak II zaczęto wycofywać ze służby. Niestety na temat kilku jednostek brakuje informacji o dacie skreślenia ze stanu floty. Niemal wszystkie fregaty zezłomowano, a w przypadku kilku innych brak danych o ich losie. W 2008 roku potwierdzona była służba już tylko jednej jednostki typu Krivak I – „Landnyj” – która rok później we wrześniu 2009 roku wzięła udział w ćwiczeniach morskich Zapad-2009 na Bałtyku.
W przypadku okrętów typu Krivak II w 2008 roku potwierdzona była służba jednej jednostki o nazwie „Pytliwyj”. Być może obecnie nie znajduje się już w pierwszej linii, gdyż w 2007 roku planowano generalny przegląd, połączony z koniecznymi naprawami. Biorąc pod uwagę fakt, że finansowanie marynarki wojennej Rosji pozostawia wiele do życzenia, okręt mógł utknąć w doku z braku funduszy na prowadzenie prac lub bezczynnie oczekuje na ich rozpoczęcie. Prawdopodobnie na przełomie XX i XXI wieku do doku remontowego na generalny przegląd trafiła fregata „Nieukrotimyj”. W połowie 1995 roku, gdy 90% prac było wykonanych, z braku pieniędzy naprawę wstrzymano. Ukończono ją dopiero w 2000 roku. W lipcu 2005 roku „Nieukrotimyj” został uszkodzony w wybuchu miny ćwiczebnej, co spowodowało zalanie niektórych części jednostki. Okręt odholowano do stoczni Siewiernaja Wierf w Sankt Petersburgu w celu usunięcia uszkodzeń i prawdopodobnie kłopoty finansowe sprawiły, że fregata utknęła w doku i nie ma informacji, czy nadal jest w służbie. W latach 90. jednostka „Riewnostnyj” również trafiła do doku remontowego władywostockiej stoczni Dalzawod (wcześniej znanej jako Dalzawod imjeni Piatdiesiat-letja SSSR). W maju 2000 roku prace ukończone były w 80% i wyglądało na to, że okręt osiągnie minimalną gotowość bojową. Obecnie brak jest jednak informacji o ostatecznym losie fregaty. Dane na temat pozostałych okrętów typu Krivak II sugerują, że część na pewno zezłomowano, a inne prawdopodobnie spotkał taki sam los.
Upadek Związku Radzieckiego w 1991 roku zaowocował pojawieniem się na mapach nowych państw, w tym Ukrainy. Oznaczało to, że baza rosyjskiej Floty Czarnomorskiej w Sewastopolu znalazła się na jej terenie. Formująca się marynarka wojenna Ukrainy praktycznie nie miała okrętów, choć załogi części stacjonujących w Sewastopolu mniejszych jednostek podjęły niezależną decyzję o przynależności do floty ukraińskiej, podnosząc jej bandery i udając się do Odessy. Pierwszym był dozorowiec SKR-112, za którym w pościg ruszyły rosyjskie jednostki, próbując doprowadzić do kolizji i zatrzymać uciekiniera, co zakończyło się niepowodzeniem. Oficjalny podział Floty Czarnomorskiej między Rosję i Ukrainę nastąpił w 1997 roku. W jej wyniku marynarka wojenna Ukrainy otrzymała dwie fregaty Krivak I oraz po jednej typów Krivak II i Krivak III. Również wówczas zagwarantowano stronie rosyjskiej możliwość korzystania z bazy w Sewastopolu na zasadzie dzierżawy. Okręty przekazane flocie ukraińskiej były w dużej mierze wysłużone i w złym stanie technicznym. Z tego względu w niecałą dekadę po podziale fregaty Krivak I i II wycofano ze służby i prawdopodobnie złomowano.
Konstrukcja
Jednostki projektów 1135 Buriewiestnik i 1135M Buriewiestnik w znaczny sposób różniły się od niszczycieli projektu 61, które powstały bezpośrednio przed tymi fregatami. Strukturę nadbudówek znacznie uproszczono, co ułatwiło proces produkcji. Do budowy wykorzystano stopy aluminium, z których wykonano także bryłę komina i maszty. Lekkie aluminium pozwoliło zaoszczędzić na wadze okrętów. Wyporność standardowa typów Krivak I i Krivak II wynosiła 3305 ton. Kadłub jednostek, podzielony na czternaście wodoszczelnych przedziałów, wykonano ze stali. Otrzymał wysokie wolne burty, co zaowocowało bardzo dobrą dzielnością morską. Wpływ na to miały także stabilizatory płetwowe UKA-135.
Napęd okrętów typów Krivak I i II zaprojektowano w układzie COGAG (COmbined Gas And Gas turbine). Oznacza to, że dla uzyskiwania prędkości maksymalnych konieczna była praca wszystkich turbin gazowych, napędzających dwa wały śrubowe. Jednostki otrzymały siłownię M7, zaprojektowaną przez Biuro Projektowe Maszprojekt i wyprodukowaną przez Zakład Produkcyjny Zorja (w 2001 roku obie firmy połączono w Kompleks Naukowo-Produkcyjny Turbin Gazowych Zorja-Maszprojekt). Kompleks napędowy złożony był z dwóch marszowych turbin gazowych M62 o łącznej mocy 14.950 KM i dwóch turbin dla prędkości maksymalnych M8K o łącznej mocy 40.000 KM. Fregaty rozwijały maksymalną szybkość rzędu 32 węzłów. Płynąc z prędkością ekonomiczną 14 węzłów, okręty mogły pokonać dystans 4995 mil morskich.
Większość systemów uzbrojenia fregat projektów 1135 i 1135M stanowiły środki zwalczania okrętów podwodnych. Najważniejszym elementem były rakietotorpedy 85R (SS-N-14 Silex), wyprodukowane przez Biuro Konstrukcyjne Raduga (Maszinostroitielnoje Konstruktorskoje Biuro Raduga). Pociski przenosiły torpedę kalibru 533 mm AT-2U (E53-72), która odłączana była od rakiety nad spodziewaną pozycją okrętu podwodnego. W przypadku wykrycia wrogiej jednostki przez systemy hydrolokacyjne fregaty, polecenie odłączenia torpedy wysyłane było z jednostki. W razie ataku na większej odległości, gdy śmigłowiec wykrył i śledził okręt podwodny, rakietę 85R wystrzeliwana była w jego kierunku i z jego pokładu wysyłano sygnał do separacji torpedy. Fregaty Krivak I i Krivak II z braku śmigłowca pokładowego w zasadzie ograniczone były do pierwszego schematu ataku. Pociski SS-N-14 Silex wystrzeliwano z jednej poczwórnej wyrzutni KT-100, która zajmowała sporą część pokładu dziobowego. Była częścią systemu UPRK-4 Mietiel-U. Kierowanie rakietotorped spoczywało na dwóch radarach Drakon (Eye Bowl).
Zderzenie amerykańskiego krążownika USS Yorktown z radziecką fregatą Bezzawietnyj na Morzu Czarnym 12 lutego 1988 roku. Na fregacie dobrze widoczne wyrzutnie rakietotorped i (z tyłu) 12-prowadnicowe wyrzutnie RBU-6000.
(US Navy)
Niektóre źródła podają, że okręty te wykorzystywały rakietotorpedy 85RU, które przenoszą torpedy kalibru 450 mm UMGT-1 (E45-75A). Poza tym sugerują możliwość przenoszenia pocisków 85RUS, które zamiast torpedy posiadają bombę głębinową z ładunkiem nuklearnym o mocy pięciu kiloton. Obie wersje rakietotorped, także znane na Zachodzie jako SS-N-14 Silex, przystosowane były do wystrzeliwania z poczwórnej wyrzutni KT-100U, należącej do systemu URPK-5 Rastrub. Najprawdopodobniej system ten zainstalowano jedynie na okrętach standardu 1135.2 Buriewiestnik (Krivak Mod.).
Gdy na Zachodzie dostrzeżony został pierwszy okręt typu Krivak, sklasyfikowano go jako niszczyciel. Powodem tego była duża dziobowa wyrzutnia KT-100, w której jak sądzono, znajdowały się pociski przeciwokrętowe. Oznaczono je jako SS-N-10. W 1978 roku przypuszczenia zachodnich wywiadów okazały się błędne, a klasyfikacja zmieniona została na fregaty.
Kolejnym elementem wyposażenia zwalczania okrętów podwodnych, zamontowanym na jednostkach projektów 1135 i 1135M był system Smiercz-2. W jego skład wchodziły dwie 12-prowadnicowe wyrzutnie RBU-6000 dla rakietowych bomb głębinowych RGB-60. Były to pociski niekierowane, których zapalnik mógł być ustawiony na tryb uderzeniowy lub nieuderzeniowy (akustyczny). Łącznie jednostki mogły przenosić 144 rakiety, które ładowano do wyrzutni w sposób automatyczny. System kierowania ogniem obliczał wszelkie konieczne dane do ataku, biorąc pod uwagę pozycję fregaty i wrogiego okrętu podwodnego, a następnie przekazywał je do wyrzutni, która odpalała pocisk. Na śródokręciu po obu burtach zainstalowane były dwie poczwórne wyrzutnie torpedowe kalibru 533 mm DTA-53 dla torped SET-65. Jednostki mogły także być wyposażone w torpedy do zwalczania okrętów nawodnych 53-65K.
System hydrolokacyjny fregat typów Krivak I i Krivak II złożony był z dwóch czujników. Pierwszy znajdował się w gruszce dziobowej. Był to współpracujący z systemem Smiercz-2 hydrolokator kadłubowy MG-332 Titan-2 (Bull Nose). Jednostki Krivak II otrzymały udoskonaloną wersję MG-332MS Titan-2T (Bull Nose). W trybie pasywnym hydrolokator kadłubowy prowadził nasłuch i śledził obiekty, natomiast w trybie aktywnym wykorzystywany był do poszukiwania i naprowadzania. Z kolei na rufie znajdowała się instalacja hydrolokatora o zmiennej głębokości zanurzania MG-325 Vega (Mare Tail). Pracował on w trybie aktywnym, a jego przeznaczeniem było poszukiwanie i naprowadzanie. Pracę wszystkich elementów systemu zwalczania okrętów podwodnych koordynował system kierowania ogniem przeciwpodwodnym Purga, opracowany przez Centralny Instytut Naukowo-badawczy Granit.
W latach 1983–1984 jednostka „Żarkij” przeszła przebudowę do standardu 1135.3 Buriewiestnik. Prace przeprowadzono w stoczni imienia Żdanowa w Leningradzie i obejmowały wymianę systemu hydrolokacyjnego. Na okręcie zainstalowano kompleks MGK-365 Zwiezda M-1. Składał się z hydrolokatora kadłubowego MG-345 Bronza (Ox Yoke) o zasięgu do 30 kilometrów. Pracował w trybie pasywnym, prowadząc nasłuch, i w trybie aktywnym, wykorzystywanym do naprowadzania. Kolejnym elementem kompleksu MGK-365 był hydrolokator o zmiennej głębokości zanurzania SSN-137 (Steer Hide). Pracował on w trybie aktywnym i wykorzystywany był do poszukiwania i naprowadzania.
Systemy przeciwlotnicze jednostek projektów 1135 i 1135M ograniczały się do obrony na krótkim dystansie. Podstawowym elementem był system 4K-33 Osa-M, który wykorzystywał jednostopniowe pociski na paliwo stałe 9M-33 (SA-N-4A Gecko). Miały one zasięg dziewięciu kilometrów i mogły niszczyć cele lecące na wysokości od sześćdziesięciu metrów do siedmiu kilometrów. Wystrzeliwano je z dwóch dwuramiennych wyrzutni ZIF-122, które charakteryzują się interesującą konstrukcją, przystosowaną do podnoszenia i chowania pod pokład, gdy znajduje się w stanie spoczynku. Komora z wyrzutnią przykryta jest okrągłym, dwuczęściowym rozsuwanym włazem. Przed wystrzeleniem system podnoszony jest do góry z załadowanymi i gotowymi do akcji pociskami. Rozwiązanie to chroni instalację przed ewentualnym szkodliwym wpływem warunków zewnętrznych. Każda z wyrzutni miała zapas 18 rakiet model SA-N-4A Gecko i dwie dodatkowe na ramionach. Pociski naprowadzane były na cel poprzez dwa radary MPZ-301 Baza (Pop Group). System 4K-33 Osa-M mógł być wykorzystywany także przeciw jednostkom nawodnym. Użycie rakiet jako broni przeciwokrętowej było możliwe tylko wówczas, gdy cel znajdował się w odległości zbliżonej do maksymalnego zasięgu, wynoszącego dziewięć kilometrów.
Kolejnym elementem systemów przeciwlotniczych była artyleria rufowa. Jednostki Krivak I wyposażono w dwie dwulufowe armaty kalibru 76,2 mm AK-276. Mogły one razić cele powietrzne oddalone o sześć kilometrów. Ich szybkostrzelność wynosiła 45 strzałów na minutę na lufę. Armaty AK-276 mogły być także wykorzystywane jako broń przeciwokrętowa o zasięgu do ośmiu kilometrów. Kierował ogniem artylerii radar MR-105 Turel (Owl Screech). Na fregatach w wersji Krivak II zainstalowano inne, jednolufowe armaty kalibru 100 mm AK-100. W porównaniu z artylerią okrętów Krivak I zasięg rażenia celów powietrznych zwiększono do 8 kilometrów, natomiast w przypadku celów nawodnych i lądowych do 15 kilometrów. Również szybkostrzelność była intensywniejsza i wynosiła 60 strzałów na minutę. Ogień armat AK-100 koordynował przez radar MR-114 Lew (Kite Screech-A). Ostrzał można było także prowadzić przy pomocy elektrooptycznych (optronicznych) celowników, w które wyposażona była każda z dwóch wież.
Dość nietypowym rozwiązaniem, a właściwie jego brakiem, było niezainstalowanie systemów obrony bezpośredniej, standardu na innych okrętach marynarki wojennej Związku Radzieckiego w owym czasie.
Dodatkową obronę przed pociskami przeciwokrętowymi zapewniały cztery ręcznie ładowane, 16-lufowe wyrzutnie celów pozornych KL-101. Stanowiły one część systemu PK-16, który wykorzystywał ładunki flar TST-60U do zakłócania elektrooptycznych i termicznych (na podczerwień) systemów naprowadzania oraz ładunki dipoli (paski folii metalizowanej) TSP-60U do zakłócenia wiązek radarowych naprowadzających pociski. Łącznie fregaty wyposażano w 128 sztuk celów pozornych. Niektóre źródła utrzymują, że część jednostek Krivak I i Krivak II otrzymała inny system, PK-10, wykorzystujący ładunki flar AZ-SO-50 i AZ-SOM-50 oraz ładunki dipoli AZ-SR-50. Cele pozorne wystrzeliwane byłyby za pomocą czterech 10-lufowych wyrzutni KT-216.
W rufowej części fregaty typu Krivak wyposażono w dwa tory minowe. Łącznie okręty mogły zabrać do 20 min, choć można także znaleźć informacje, że liczba ta sięgała nawet 50 sztuk. Najprawdopodobniej rozbieżności wynikały z tego, jaki rodzaj min brano pod uwagę.
Głównym elementem wyposażenia radiolokacyjnego jednostek projektu 1135 Buriewiestnik był trójwspółrzędny radar MR-310 Angara-A (Head Net-C). W przypadku okrętów projektu 1135M była to ulepszona wersja MR-310U Angara-M (Head Net-C). Główna antena radarowa fregat typów Krivak I i II prowadziła dozór przestrzeni powietrznej i nawodnej w promieniu do 130 kilometrów. Zasięg pionowy wynosił 10 kilometrów. Zaraz po wykryciu i ustaleniu pozycji obiektu informacje przesyłane były do systemu dowodzenia i kierowania ogniem Planszet-35. System ten zbierał informacje o sytuacji powietrznej i nawodnej w rejonie operowania fregat, wyznaczał cele do zniszczenia oraz informował załogę o aktualnym stanie gotowości i położeniu elementów uzbrojenia i wyposażenia radiolokacyjnego. Na okrętach zainstalowano także dwa radary nawigacyjne, wykorzystywane również do obserwacji nawodnej. Pierwszy znajdował się na głównym maszcie. Była to antena MR-212/201 Wajgacz-U (Palm Frond) lub Wołga (Don Kay). Drugi radar, Mius (Spin Trough) lub Don-2, umiejscowiono nad mostkiem kapitańskim. Do komunikacji wykorzystywany był system Tajfun-3.
W zakresie walki elektronicznej okręty typu Krivak wyposażone zostały w kompleks MP-401 Start (Bell Shroud/Bell Squat), który przechwytywał wiązki radarowe, oceniał kierunek największego zagrożenia dla fregat i prowadził zakłócenia na najbardziej niebezpiecznych kierunkach. Składał się z dwóch odbiorników emisji sygnałów radarowych i elektronicznych ESM (Electronic Support Measures) Bell Shroud i dwóch systemów przeciwdziałania ECM (Electronic CounterMeasures) Krab-14 (Bell Squat-A). Na niektórych okrętach dodatkowo zainstalowano dwa systemy ostrzegające o wiązkach laserowych Spektr-F (Half Cup). Na głównym maszcie znajdował się także system identyfikacji „swój-obcy” High Pole B.
Podsumowanie
Podejmując się oceny jednostek projektów 1135 i 1135M należy pamiętać, że ich konstrukcja podporządkowana została jednemu zadaniu, mianowicie wykrywaniu i zwalczaniu okrętów podwodnych. Z tego względu pytanie o uniwersalność fregat jest niezasadne. Wyposażenie przeciwpodwodne okrętów typów Krivak I oraz Krivak II było niemal identyczne, jak zainstalowane na krążownikach projektu 1134B (typu Kara), przeznaczonych do tych samych zadań. Różnica polegała na mniejszej ilości amunicji i braku lądowiska dla śmigłowca. Zbliżone systemy uzbrojenia przy mniejszych gabarytach jednostek oraz łatwiejszej i tańszej konstrukcji niewątpliwie okazały się dużą zaletą. Szczególnie istotne było zastosowanie rakietotorped 85R (SS-N-14 Silex), które z zasięgiem dochodzącym do 50 kilometrów dawały duże możliwości w walce z okrętami podwodnymi o napędzie atomowym. Niestety system ten nie mógł być w pełni wykorzystany z powodu braku śmigłowca pokładowego, co wiązało się z niemożnością wykrywania nieprzyjacielskich jednostek w dużej odległości. Urządzenia hydrolokacyjne fregat typu Krivak I i Krivak II w akwenach takich jak Bałtyk i Morze Barentsa były w stanie prowadzić nasłuch w zasięgu do 15 kilometrów. Na wodach oceanicznych zasięg był większy, jednak nie na tyle, by móc wykorzystać pełne możliwości rakietotorped 85R. W efekcie pociski stanowiły większe zagrożenie dla wroga tylko w przypadku, gdy okręty współpracowały z innymi jednostkami.
Fregata Pytliwyj (typ Krivak II). Fot. Paul A. Vise, US Navy
Kolejnym mankamentem systemu z pociskami 85R była niewielka ich liczba, wynosząca jedynie cztery sztuki. Co prawda istniała możliwość przeładowania poczwórnej wyrzutni rakietotorpedami z jednostek zaopatrzeniowych, jednak operacja taka mogła zostać wykonana jedynie przy spokojnym morzu. Także długi czas potrzebny na przeładowanie nie ułatwiał przedsięwzięcia. Wszystkie te czynniki sprawiały, że faktyczne uzupełnienie uzbrojenia było niewykonalne w warunkach bojowych. Usprawiedliwieniem może być fakt, że na przełomie lat 60. i 70., kiedy jednostki typu Krivak zaczęły wchodzić do służby, technika przenoszenia zaopatrzenia z okrętu na okręt nie była jeszcze dobrze rozwinięta.
Innym minusem w wyposażeniu do zwalczania okrętów podwodnych była mała w stosunku do pierwotnie planowanej sprawność hydrolokatora o zmiennej głębokości zanurzania MG-325 Vega (Mare Tail). Często dochodziło do uszkodzenia instalacji w czasie podnoszenia i opuszczania jej pod wodę, a odnotowano także przypadki, w których hydrolokator zrywał się z uwięzi.
Uzbrojenie artyleryjskie fregat także nie było pozbawione niedociągnięć. Dwie wieże kierowane były za pomocą tylko jednego radaru, co praktycznie wykluczało jednoczesne ostrzeliwanie więcej niż jednego obiektu. Poza tym umieszczenie obu armat w części rufowej w znacznym stopniu ograniczyło promień ostrzału. Jednostki w wersji Krivak I otrzymały artylerię kalibru 76,2 mm, która była zbyt słaba do efektywnego wspierania ostrzału celów lądowych i większych okrętów nawodnych. W przypadku fregat w wersji Krivak II armaty miały większy kaliber 100 mm, który lepiej nadawał się do tego typu zadań. należy jednak pamiętać, że artyleria okrętowa przede wszystkim służyła jako system obrony przeciwlotniczej, gdyż przewidziane dla typu Krivak misje nie obejmowały walki z celami nawodnymi i lądowymi.
Całość systemu obrony jednostek przed zagrożeniami z powietrza, jak również zdolności w zakresie walki elektronicznej według ówczesnych zachodnich norm nie pozwalały fregatom typów Krivak I i II na prowadzenie samodzielnych działań oceanicznych. Rakiety 9M-33 (SA-N-4A Gecko) z zasięgiem dziewięciu kilometrów nadawały się jedynie do obrony na krótkim dystansie. Co więcej okręty nie były wyposażone w system obrony bezpośredniej.
Konstrukcja projektów 1135 i 1135M okazała się bardzo udana pod względem żywotności. Przez ponad 30 lat służby żadnego z okrętów nie spotkała poważniejsza awaria. Na przykład fregata „Drużnyj” przez ponad 25 lat służby zachowywała pełną gotowość bojową, nie notując poważnych usterek, które wymagałyby gruntownych remontów.
Linia rozwojowa okrętów typu Krivak była bardzo długa. W połowie lat 80. pojawiła się wersja Krivak III, a jednostki w standardzie Krivak I zaczęły być modernizowane do wersji Krivak Mod. Może to świadczyć o tym, że marynarka wojenna Związku Radzieckiego była zadowolona z tej konstrukcji, która odpowiadała jej potrzebom. Wysoka niezawodność, dobra dzielność morska i warunki bytowe załogi, jak również niewielkie różnice konstrukcyjne między fregatami typów Krivak I i Krivak II ukazują optymalność zastosowanych rozwiązań. Jednostki projektów 1135 i 1135M były przykładem okrętów, na których zastosowano jedne z najnowocześniejszych technologii swoich czasów. Biorąc pod uwagę wyspecjalizowanie w zakresie walki z okrętami podwodnymi, były to jednostki, które odpowiadały stawianym wymaganiom. Wszystko to sprawiło, że zyskały przychylne opinie wśród zachodnich ekspertów.
Bibliografia:
Busquets C., Niszczyciele, fregaty i korwety, Warszawa 2002.
Faulkner K., Okręty wojenne. Przewodnik encyklopedyczny, Poznań 2004.
Krzewiński J., Okręty wojenne świata, Warszawa 2002.
Marshall Chris, Encyklopedia. Okręty, Warszawa 1996.
Miller D., Miller C., Współczesna wojna morska, Warszawa 1994.
http://ship.bsu.by/ship.aspx?guid=100875, 03.09.2009
http://www.arms-expo.ru/site.xp/049050054057124051052055055.html, 03.09.2009
http://flot.sevastopol.info/ship/, 03.09.2009
http://www.nasog.net/KRIVAK_CLASS.htm, 23.09.2003
