Krótki rys biograficzny pewnego wielkiego człowieka…

„Czerwony proporzec Czarnego Orła – obrońca chrześcijaństwa”

Średniowieczny gorący patriota, mąż stanu, wybitny wódz i przywódca pewnego bałkańskiego narodu, który z powodzeniem, przez ponad ćwierć wieku opierał się tureckim najazdom. Bohaterskie, heroiczne czyny i dokonania tego wielkiego człowieka obrosły w sławę i legendę, która przetrwała w tym narodzie do chwili obecnej i jest w nim wciąż żywa. Nie ma chyba nigdzie drugiego takiego kraju, w którym niemal na każdym kroku natknąć się można na jego imię, czy to w postaci nazwy ulic, parków, placów, szkół… lub na jego sylwetkę w postaci popiersi, rzeźb i pomników. Istnieje też wiele muzeów tego wielkiego bohatera narodowego.

Jego imię znane jest także wśród innych narodów, a on sam był przez wieki bohaterem licznych i znanych poematów, wierszy, powieści i oper, które sławiły jego wielke militarne dokonania. Był on bodajże pierwszym w historii przywódcą, który potrafił zjednoczyć cały naród w walce z obcą interwencją w obronie jego niepodległości oraz jego wiary. Był mistrzem i geniuszem strategii opierającej się na walkach podjazdowych, czyli średniowiecznym protoplastą szeroko pojętej w obecnym pojęciu, ogólnonarodowej partyzantki.

W nie tak dawnym jeszcze okresie dziejów tego narodu, który bezpowrotnie niedawno przeminął, przez niemal pół wieku, ze sławą i legendą tego wielkiego bohatera chciał konkurować tylko jeden człowiek, który mienił się wielkim wodzem opatrznościowym i ojcem narodu. W owej tzw. „epoce szczęślwego socjalizmu” i temu „wodzowi” stawiano wiele pomników i nazywano jego imieniem ulice i szkoły. Jednak wraz z przeminięciem tejże „epoki” zniknęły także i one…

Pięć wieków pamięci, kultu, czci i tradycji okazały się silniejsze, więc z tego powodu nie wymieniam nawet,… kim był ów drugi,… szkoda bowiem marnować na to miejsca w tym biogramie …

W Albanii, wszyscy wiedzą, kim był Jerzy Kastriota, znany jako Skanderbeg…

ALBAŃSKI BOHATER
Gjergj Kastrioti Skënderbeu

powszechnie znany jako – Skanderbeg
po polsku i ze swojska znany jako – Jerzy Kastriota Epirota

data i miejsce urodzin: 1405 – Kruja, Albania
data i miejsce śmierci: 17.01.1468 – Lezhy (Alessio), Albania

„Nie przyniosłem wam wolności. Znalazłem ją pośród was”.

Jerzy Kastriota Epirota – Skanderbeg, Kruja, proklamacja powstania, 28 listopad 1443

Krótkie wprowadzenie

Od ok. 1382 roku rozpoczyna się penetracja przez Turków Osmańskich ziem albańskich, które nie tworzyły jednolitego organizmu państwowego. Poszczególnymi obszarami władali lokalni możnowładcy, którzy toczyli między sobą walki o większe wpływy i władzę. 18.09.1385 roku doszło do bitwy stoczonej na równinach Savry nad brzegami Devollu, w której wojska osmańskie pod wodzą paszy Chajreddina rozbiły wojska księcia albańskiego Balszy II. On sam poległ a podległe mu ziemie północnej Albanii zostały przejściowo zajęte przez zwycięzców. W owym czasie tureccy najeźdzcy nie byli jeszcze zdolni do trwałego włączania atakowanych ziem albańskich w skład Osmańskiego terytorium. Pierwsze militarne sukcesy Osmanów w Albanii wywołały znaczny rezonans polityczny wśród miejscowych, rywalizujących ze sobą przywódców klanowych. W ich wyniku część feudałów albańskich uznała zwierzchnictwo osmańskiego sułtana.

Zwycięstwo odniesione na Kosowym Polu w 1389 r. umocniło dominację Osmanów nad krajami bałkańskimi, z Albanią włącznie. Ok. 1392 r. Turcy zajmują środkową i południową Albanię, jej część północna dostała się pod wpływy Wenecji. Panowanie Osmanów na zajętych terenach utrwalało się i ok. 1417 r. utworzono z nich nowy turecki sandżak. Jednak wzmogło to opór większości albańskiej społeczności i niektórych feudałów. Jednym z buntujących się był ród Kastriotów, z centralnej części Albanii.

Ród ten wywodził swój rodowód z osady Kastrat, położonej w regionie Has na wyżynie Tropoja. W drugiej połowie XIV w. głowa rodu Paweł (Pal) Kastriota przybył w rejon Dibry, gdzie wziął w posiadanie dwie wioski. Twórcą potęgi Kastriotów był syn Pawła, Jan I (Gjon), przyszły ojciec naszego bohatera, który zaczął wybijać się na czoło lokalnych możnowładców równolegle z pierwszym najazdem tureckim na Albanię (1385-1395). Wkrótce Jan Kastriota uznał się za wasala sułtana, lecz po straszliwej klęsce Turków pod Ankarą (1402) zrzucił więzy zależności. Wkrótce też uzyskał znaczne wpływy i wzmocnił swą władzę w centralnej Albanii, stając się jej lokalnym władcą. Ażeby zrównoważyć napór turecki Jan Kastriota, podobnie jak wielu innych książąt albańskich, nawiązał przyjazne stosunki z Wenecją. Kiedy jednak zrozumiał, że Republika Św. Marka nie jest wystarczającą przeciwwagą dla odradzającej się siły osmańskiej, ok. 1410 r. powrócił do statusu tureckiego wasala. Jako rękojmię wierności posłał na dwór osmański do Adrianopola najstarszego syna, Stanisza.

Młodość Jerzego Kastrioty – lennik osmański, Skanderbeg

Wokół osoby bohatera niniejszego biogramu, narosło wiele legend, mitów i podań. źródłem wielu z nich była wydana w Wenecji pomiędzy 1508 a 1510 r. biografia spisana przez Marina Barletiusa. Według niego 9 letni Jerzy miał zostać wysłany wraz z trzema braćmi jako zakładnik na dwór sułtana. Podczas pobytu w otoczeniu władcy Osmanów został nawrócony na islam i otrzymał imię Skander. Opisane przez Barletiusa zalety młodego Kastrioty miały go chlubnie wyróżniać w sułtańskim korpusie paziów. Następnie, już jako dojrzały wojownik, Jerzy uczestniczył w prowadzonych przez Turków wojnach i dzięki swemu męstwu otrzymał tytuł „beg” (stąd jego tureckie miano – Skanderbeg).

Według biografii Barletiusa w 1443 r., w roku tureckiej wyprawy przeciw Janowi Hunyadiemu, po 29 latach wygnania Skanderbeg nagle porzucił szeregi armii osmańskiej i powrócił do ojczyzny, by w ciągu jednej nocy zapoczątkować heroiczną walkę swego narodu z Osmanami.

Rzeczywistość bywa jednakże bardziej złożona od literackiej wersji włoskiego humanisty. Ojciec Jerzego, Jan Kastriota był zmuszony więcej aniżeli raz udzielać gwarancji lojalności osmańskim suzerenom. Tak postapić musiał w latach 1410, 1415, 1423 i 1430. Jeśli wierzyć ówczesnym autorom, w tym wypadku również Barletiusowi, Jerzy Kastriota po raz pierwszy został zakładnikiem w 1415 r., po wkroczeniu Turków do Kruji, kiedy to Mehmed I zażądał od albańskich wasali rękojmi posłuszeństwa. Sułtan zaniepokojony wzrostem znaczenia Kastrioty wymusił na nim wysłanie na swój dwór w Adranopolu trzech sposród czterech synów, wspomnianego już wcześniej Stanisza, Konstantyna i Jerzego (czwarty z nich Reposz został posłany wcześniej do klasztoru). Ustalono, że pierwszy pobyt Jerzego w Adrianopolu nie przekroczył 5 lat, istnieje bowiem zapis źródłowy świadczący, że w 1420 r. czterej synowie Jana Kastrioty przebywali w Albanii.

Ponownie Jerzy został wysłany jako zakładnik na dwór osmański w 1423 r., wówczas to jako syn sułtańskiego wasala przyjęty został do szkoły paziów (iç-oglan, wym pol. idż-oglan). Według oficjalnego zapisu kancelarii sułtańskiej Jerzy w wieku 20-21 lat opuścił szkołę pałacową w randze sipahiego. W 1426 r. młody Kastriota znów pojawia się w Albanii. W urzędowej notatce osmańskiej z 1437 r. występuje kolejna wzmianka, wskazująca na to, że Jerzy był nadal sipahem lennym, zarządzającym timarem w regionie Dibry w środkowej Albanii. W owym czasie ojciec naszego bohatera, był już jednym z przywódców buntu antyosmańskiego. W okresie wojny osmańsko-weneckiej z lat 1428-1430 Jan Kastriota zacieśnił stosunki z Republiką Wenecką, odrzucił status wasala sułtanskiego i ogłosił wojnę z Turkami. Reakcja tychże była natychmiastowa. Wojska osmańskie najechały posiadłości Kastriotów, przy czym część zamków zburzono, a część zajęły załogi tureckie. Dokonano podziału księstwa Kastriotów, włączając większość jego ziem do albańsko-osmańskiego sandżaku. W rękach Jana Kastrioty znalazła się jedynie niewielka enklawa górska, po raz kolejny zmuszony został do stania się lennikiem osmańskim. Jednak w 2 lata później (1432) wzniecił powstanie Jerzy Arianita, do którego przyłączyły się inne rody feudalne, w tym i Kastrioci. Powstanie albańskie zostało stłumione po 2 latach walk, a przywódcy buntu uszli w góry. Tam też w górskiej wiosce Misja zmarł ok. 1437 r. Jan Kastriota. Wysłano tam tureckiego sipahiego z nadaniem jej przejęcia w posiadanie. Poddani Jana odmówili wszakże przyjęcia go, oświadczając, że złóżą broń dopiero z chwilą przejęcia schedy po zmarłym przez ktoregoś z jego synów.

Mimo negatywnej opinii na temat Jerzego, przesłanej do Adrianopola przez sandżakbeja Albanii, sułtan nadał mu w 1438 r. tytuł bega i mianował go walim osad Misja, Skuria i Jonima. Włości te włączono do wilajetu Kruji. Jako wali Skanderbeg, Jerzy Kastriota pozorował pełne posłuszeństwo Osmanom, w tajemnicy zaś podjął pertraktacje z Wenecją, a następnie z Dubrownikiem w celu zmontowania sojuszu antyosmańskiego. W 1440 r. Jerzy opuścił region Kruji i w bliżej nie znanych okolicznościach przejął zarząd nad rozległym wilajetem Dibry. Tutaj rozwijał nić spisku przeciw Turkom, nawiązując z kolei tajne negocjacje z królem Neapolu Alfonsem i węgiersko-polskim Władysławem Jagiellończykiem. Dziejopis włoski Donado da Lezze, zapisał, że Jerzy Kastriota: „pozostawał ostentacyjnie wiernym rządowi tureckiemu około 2 lat, podczas których zabiegał usilnie o przyjaźń i zaufanie swego ludu, i w skrytości dawał do zrozumienia Jego Wysokości, królowi Alfonsowi, że pragnie zbuntować się przeciwko Turkom”.

Bunt Jerzego Kastrioty Skanderbega – początek albańskiego powstania

Skanderbeg nie ujawnił swoich rzeczywistych zamiarów w obliczu prowadzonej jesienią 1443 r. przez króla Władysława Jagielonczyka i Jana Hunyadiego, antytureckiej krucjaty w przeciwieństwie do swego przyszłego teścia Jerzego Arianity, który w sierpniu 1443 r. na wieść o ruchach armii krzyżowej zaatakował po raz kolejny garnizony tureckie. Skanderbeg dołączył ze swymi ludźmi do osmańskiego kontyngentu z albańskiego sandżaku. Kiedy 03.11.1443 r. po przekroczeniu Dunaju armia Jana Hunyadiego pobiła na głowę pod Niszem tureckie siły Rumelii, Skanderbeg stojący w odwodzie dał sygnał do odwrotu swemu oddziałowi w sile 300 jeźdźców. Na czele oddziału postawił swego bratanka Hamzę (Stanisza II), polecając mu udać się do Dibry, sam natomiast wyruszył do Kruji, ośrodka o kluczowym znaczeniu strategicznym.

Tutaj posłużył się fałszywym rozkazem (firmanem), mocą którego przejął zarząd nad miastem i twierdzą. Nocą jego zwolennicy ukryci w pobliskim lesie zajęli miasto i z pomocą części mieszczan wyrżnęli garnizon turecki. Po oczyszczeniu od Turków bliższych i dalszych okolic, 27.11.1443 r. Skanderbeg powrócił do Kruji i w dniu następnym proklamował przywrócenie niezależnego księstwa albańskiego. Nad białymi murami zamku załopotał rodowy czerwony sztandar Kastriotów z bizantyńskim czarnym dwugłowym orłem, po dzień dzisiejszy narodowe godło Albanii. Pozostali feudałowie ze środkowej Albanii poszli za przykładem Arianity i Kastrioty Skanderbega, likwidując tureckich sipahiów i przejmując ich włości.

Zaangażowanie sił osmańskich wypieranych przez Węgrów i ich sojuszników pozwoliło Skanderbegowi zająć w grudniu 1443 r. główne twierdze w środkowej części kraju, Petrelę, Petralbę i Stelush, a w styczniu 1444 r. również Svetigrad, ważny punkt strategiczny na granicy z Macedonią. Przeciw Turkom zaczęli masowo występować chłopi na południowych obszarach sandżaku.

Mobilizując przeciwko Osmanom albańskich możnych, a szerzej — cały naród, zmierzał Skanderbeg do ukonstytuowania się ogólnoalbańskiego porozumienia, czegoś na kształt ligi. Cel ten osiągnął w marcu 1444 r., po uprzednim porozumieniu z Wenecją, która pozwoliła zebrać się lidze w podległym sobie Alessio. Do ligi przystąpili niemal wszyscy przywódcy albańscy, a w pierwszej kolejności ci z książąt, którzy jak Jerzy Arianita, Andrzej Thopia, Mikołaj Dukagjin czy Teodor Korona Musakios posiadali już pewne doświadczenia wyniesione z walk z Turkami.

Skanderbega obrano naczelnikiem ligi i powierzono mu urząd kapitana generalnego sfederowanych sił albańskich. Do ligi przystąpił władca Zety Stefan Czernojewicz, natomiast Wenecja ograniczyła się do werbalnego poparcia dla planów ligi albańskiej, faktycznie zaś obawiała się zwycięstwa idei zjednoczonego księstwa albańskiego, a ponadto zabiegała o korzystny dla siebie kształt stosunków z Turkami. W ciągu kilku miesięcy Skanderbeg utworzył regularną armię, której liczebność bywa szacowana na 8 do 10.000 ludzi, głównie jazdy. Część tych sił, ok. 3.000 żołnierzy lekkiej jazdy pod dowództwem samego Skanderbega, stanowiła rodzaj albańskiej gwardii. Dalsze 3.000 dowodzone przez Mojżesza Golema Komnena stacjonowało na granicy wschodniej, reszta zaś sił pozostawała pod rozkazami poszczególnych członków porozumienia narodowego. Obok sił regularnych Skanderbeg utworzył rezerwowe pospolite ruszenie, które pozwalało mu w sytuacjach szczególnych wystawić 18 do 20.000 ludzi.

Talent strategiczny przywódcy albańskiego dał o sobie znać już w czerwcu 1444 r., gdy dowodzona przez Alego paszę 25.000 armia turecka najechała Albanię od strony Ochrydy. Skanderbeg pozorując odwrót wyprowadził siły tureckie w dolinę Torvioli, pod Domosdova (Dolna Dibra), sam zaś zajął stanowiska w okolicznych górach. Przypuszczono z nich szturm na oddziały tureckie, które uległy zdziesiątkowaniu. Wieść o tym zwycięstwie wyszła poza granice Albanii, rozsławiając na dworach Europy imię Skanderbega jako pogromcy Turków.

Walka o niepodległość

Chociaż w lipcu 1444 r. król Węgier i Polski Władysław III zawarł pokój z Muradem II, to jednak został przekonany o celowości poprowadzenia nowej, tym razem rozstrzygającej ekspedycji przeciw Turkom. Zwycięstwo Skanderbega pod Domosdova i jego przejściowa przewaga nad Osmanami w Albanii była zapewne argumentem dla Kurii Rzymskiej w rozmowach ze stroną węgierską, by zerwać układ z sułtanem. Oczekiwane przez wojska węgiersko-polskie wsparcie ze strony Albańczyków nie nastąpiło, ponieważ przemarsz oddziałów Skanderbega w kierunku Warny został udaremniony przez serbskiego wasala Osmanów Jerzego I Brankowicza. Klęska krzyżowców pod Warną (10.11.1444) zmieniła zasadniczo sytuację na Bałkanach na korzyść Osmanów. Dawnym bałkańskim wasalom sułtana narzucono ich poprzedni status, w oporze trwał jedynie Jerzy Kastriota. Przejściowo był on zmuszony prowadzić wojnę na dwa fronty: z Osmanami i z Wenecją.

Do konfliktu ligi albańskiej z Republiką Św. Marka doszło w 1447 r. na tle rywalizacji o Dagno (Danj), pozostawione przez zmarłego bezpotomnie Lekę Zachariasza. Wiosną roku następnego uderzył na Albańczyków od wschodu Murad II. Z końcem lipca, po zaciętej obronie, skapitulowała albańska załoga Svetigradu, potężnej fortecy w dolinie Białego Drinu, naprzeciw Trebeniśte. Prawdopodobnie malaria i trudności aprowizacyjne powstrzymały Murada II od marszu w głąb kraju. W szeregach osmańskich zarządzono odwrót, pozostawiając jedynie załogę w Svetigradzie. W dniu 4.10.1448 r. Wenecja zawarła pod murami Alessio pokój i układ sojuszniczy z Jerzym Kastriotą, który zgodził się odstąpić Dagno Wenecjanom w zamian za roczną rekompensatę w wysokości 1400 dukatów. Zachęcony przez weneckich sprzymierzeńców postanowił połączyć swe siły z armią Jana Hunyadiego.

Licząc na pomoc Albańczyków regent Królestwa Węgier wyruszył w kierunku granic Albanii i stanął na Kosowym Polu. Tutaj 18.10. 1448 r., zanim posiłki albańskie zdążyły nadejść, Jan Hunyadi poniósł druzgocącą klęskę. Sukces ten zmobilizował Murada II do zorganizowania wielkiej ekspedycji przeciw Albańczykom. Wiosną 1450 r. stutysięczna armia turecka dowodzona przez Murada II, któremu towarzyszył Mehmed Celebi (przyszły Mehmed II), przekroczyła granice Albanii kierując się na Berat. Stamtąd Turcy udali się w kierunku północnym, na Kruję. Oblężenie rozpoczęte 14 maja trwało cztery i pół miesiąca (do końca września 1450). Obroną Kruji dowodził hr. Urana Altisferi, gdy tymczasem sam Skanderbeg odstąpił z rejonu obleganego miasta i rozpoczął wojnę podjazdową z Turkami. Wieści o przygotowywanej przez Hunyadiego nowej akcji militarnej Węgier skłoniły wreszcie Murada II do odwrotu.

Pod murami Kruji Turcy stracili ok. 20.000 zabitych. Odstąpienie przez Murada II spod murów stolicy ligi albańskiej uznano na europejskich dworach za wielki militarny sukces Skanderbega, któremu z tej okazji przesłano listy gratulacyjne. Chwilowemu zażegnaniu niebezpieczeństwa tureckiego nie towarzyszyło umocnienie pozycji Kastrioty na forum ligi, z której w 1450 r. wystąpiły rody Arianitów i Dukagjinów. Ażeby przezwyciężyć rozłam, Skanderbeg poprosił Jerzego Arianitę o rękę jego córki Androniki, z którą jeszcze w 1451 r. zawarł związek małżeński. Nieprzejednani pozostali liderzy rodu Dukagjinów. Wkrótce też Arianita ponownie wystąpił z ligi i na własną rękę zawarł sojusz z Wenecją. Sytuacja taka nie sprzyjała wewnętrznej konsolidacji albańskiego państwa narodowego, do której z pełną determinacją zmierzał Jerzy Kastriota — Skanderbeg.

Skanderbeg – „ATHLETA CHRISTI”

Mimo chwilowego ustąpienia zagrożenia ze strony Turków sytuacja Skanderbega nie była łatwa. Do zarysowującego się rozpadu ligi albańskiej, idącego w parze z machinacjami Wenecjan, wiosną 1451 r. doszła klęska głodu, paraliżująca zaopatrywanie twierdz broniących dostępu w głąb kraju.

Zabiegając o pomoc zewnętrzną Skanderbeg postawił na króla Neapolu Alfonsa I Aragońskiego, który myślał o stworzeniu pod swoim berłem wielkiego imperium śródziemnomorskiego. 26.03.1451 r. pełnomocnicy Kastrioty zawarli w Gaecie układ z królem Alfonsem, przewidujący militarne wsparcie Neapolu dla walczących z nawałnicą turecką Albańczyków oraz pomoc finansową w wysokości 1500 dukatów rocznie. Ze swej strony Albańczycy zobowiązywali się po wyzwoleniu wszystkich swych ziem uznać zwierzchnictwo lenne króla Neapolu wraz z wszystkimi wynikającymi z niego konsekwencjami. Pomoc wojskowa ze strony króla Alfonsa ograniczyła się jednak do wyekspediowania do Albanii kilkuset katalońskich najemników, którzy na domiar wszystkiego nie wzięli udziału w walce.

Jednakże gros sił osmańskich, prowadzonych przez kolejnego sułtana Mehmeda II (1451—1481), zostało włączonych w przygotowania do ostatecznego szturmu na Konstantynopol. Odsunęło to na dalszy plan zagrożenie niepodległościowego ruchu Skanderbega w Albanii. Co prawda, w latach 1452—1453 lokalne kontyngenty osmańskie, głównie z sandżaku Arwanid, trzykrotnie atakowały pozycje albańskie, lecz za każdym razem mocno przerzedzone, musiały się wycofać. Upadek Konstantynopola (29.05.1453) czynił z imperium osmańskiego niekwestionowanego hegemona we wschodniej strefie Morza Śródziemnego oraz na Bałkanach. Dawał zarazem impuls dalszej ekspansji Osmanów, planujących teraz nową kampanię przeciw Węgrom oraz ofensywę na europejski Zachód poprzez Półwysep Apeniński. Jednakże impet tak niebywale wzmocnionego sułtanatu Osmanów zwracał się w pierwszej kolejności przeciwko Albańczykom. Ich przywódca nasilił aktywność dyplomatyczną w ośrodkach bezpośredniego zagrożenia, jak Neapol, Wenecja, Rzym oraz dalmatyńska Republika Dubrownicka. Polityczne rozbicie świata zachodniego uniemożliwiało jednakże wspólną antyturecką akcję Europy. Wenecja i tym razem liczyła na odsunięcię niebezpieczeństwa drogą odrębnego układu z Osmanami. Do jego zawarcia doszło zresztą w 1454 r.

Widząc obojętność z jej strony, jak też niezdecydowanie króla Neapolu, natomiast pełne zrozumienie ze strony papiestwa, Skanderbeg zwrócił się o pomoc do Rzymu. Mikołaj V (1447—1455) już w 1447 r. wyprawił do Albanii swego nuncjusza, ażeby zbadał możliwości współdziałania ze Skanderbegiem w trakcie działań planowanej przez papieża krucjaty. W liście, który Kuria przesłała Skanderbegowi, wódz Albańczyków jest komplementowany jako „Athleta Christi”. Określeniem tym posłuży się następca Mikołaja V, Kalikst III (1455—1458), który upatrywał w Skanderbegu wodza „przedmurza” chrześcijaństwa i pozostawał z nim w stałej łączności dyplomatycznej. Kalikst III zabiegał równocześnie o środki finansowe dla albańskich powstańców, naciskając w tym kierunku na genueński bank św. Jerzego, Medyceuszy, a jako zwierzchnik Kościoła nałożył w tym celu na diecezje włoskie specjalną kolektę krucjatową.

Neapol, którego Skanderbeg był od 1451 r. formalnym wasalem, poprzestał na przyrzeczeniu rozległej pomocy w najbliższej przyszłości. Natomiast Republika Dubrownicka oddała do dyspozycji Skanderbega poważne subsydia, występując równocześnie z projektem antytureckiej koalicji państw bałkańskich, z udziałem Węgrów, Serbów i Albańczyków. Ubiegając te plany Turcy przystąpili do ataku na Serbię, lecz akcja wojsk węgierskich pod wodzą Hunyadiego doprowadziła do odrzucenia napastników.
W 1455 r. król Neapolu przynaglany prośbami Skanderbega zdecydował się skierować do Albanii obiecaną pomoc — ok. 2.000 doborowej piechoty oraz pewną liczbę dział. Z tym wsparciem Skanderbeg postanowił uwolnić od Turków południe kraju.
Korzystając z zaangażowania sił tureckich w walkach z Serbią, latem 1455 r. Jerzy Kastriota na czele 14.000 armii uderzył na Berat. Doszło do zajęcia samego miasta, sprowadzone zaś z Neapolu działa rozpoczęły ostrzał cytadeli. Dowódca załogi tureckiej poprosił o piętnastodniowy rozejm, na który Skanderbeg nieopatrznie przystał, zamierzając w tym czasie uwolnić od Turków pomniejsze ośrodki oporu położone na południe od Beratu. Niespodziewane nadejście pod Berat 40.000 armii tureckiej odwróciło sytuację na niekorzyść Skanderbega, który nie bacząc na zmianę całościowej sytuacji strategicznej wznowił obleganie Beratu. Tureckie posiłki przygwoździły Albańczyków oblegających Berat swą przewagą. Połowa wojsk Skanderbega legła na placu boju, a wśród nich większość żołnierzy nadesłanych przez Neapol. To była największa klęska wojsk Skanderbega, który z ocalałymi oddziałami zbiegł do Alessio. Doszło równocześnie do zdrady ze strony dowódcy sił pogranicznych ligi Mojżesza Golema Komnena, który zamiast wesprzeć wodza Albańczyków, zdradził go przechodząc na stronę Osmanów. Część możnowładców albańskich powiązanych z Wenecją przeciwstawiła Skanderbegowi jego teścia Jerzego Arianitę, ogłaszając go kapitanem całej Albanii. Kastriota miał jednakże w tych konfliktach przewagę. Zdołał wówczas m.in. zawładnąć Dibrą, a 05.04.1456 r. zaś wkroczył do Kruji. Również Górna Albania była zarządzana przez stronników Jerzego Kastrioty. Władzę jego uznali bez mała wszyscy naczelnicy rodów po obu stronach gór Tomor.

Heroiczny obrońca Albanii

W 1457 roku około 70.000 armia turecka zaatakowała Albanię w nadziei na zniszczenie albańskiego oporu raz na zawsze. Wojska tureckie prowadził Isa beg Evrenoz oraz bratanek Skanderbega, Stanisza II, nawrócony na islam i znany jako Hamza Kastriota. Armia osmańska wyparła Skanderbega w rejon Alessio. 02.09.1457 r. zdołał on wszakże odnieść swe najświetniejsze, mimo poważnych strat własnych, zwycięstwo. Doszło do niego w południowej Albanii, w krainie Tomor, przez zaskoczenie biwakującej armii Isy bega. Większość żołnierzy osmańskich wyrżnięto (ok. 15.000), 1.500 wzięto do niewoli. W ręce Albańczyków wpadły 24 buńczuki i cały obóz, ze znacznym łupem.

Wśród jeńców znajdował się również Hamza, internowany do Neapolu.

Po zwycięstwie w Tomorricy Skanderbeg, którego kraj był obok Bośni ostatnim bastionem osłaniającym wybrzeże Włoch, ponawiał apele o pomoc do władców Zachodu. Wezwania te przeszły bez echa. Jedynie Neapol zdecydował się wysłać kilka posiłkowych oddziałów najemnych. Gestem pozbawionym praktycznego znaczenia było mianowanie Skanderbega przez papieża 23.12.1457 r. generalnym kapitanem Kurii w wojnie tureckiej. Następca Kaliksta III, kolejny architekt niedoszłej akcji antytureckiej Pius II (1458—1464), nosił się z zamiarem koronowania Kastrioty królem Albanii, jeśli ten spełni pokładane w nim przez papiestwo oczekiwania krucjatowe.

Pragnąc umocnić swoją pozycję wśród możnowładczych rodów związanych z Albanią Skanderbeg wyłonił spośród nich swego zastępcę w osobie Leonarda II (III) Tocco, księcia Arty, władcę o wpływach obejmujących cały Epir. Śmierć Alfonsa I w 1458 r. skłoniła Skanderbega do większej ostrożności w postawie wobec Osmanów. 22.06.1461 r. przystał on na układ z sułtanem, który pozwalał mu zachować wpływy w Albanii południowej w zamian za obietnicę powstrzymania się od dalszych ataków przeciw osmańskim posiadłościom na północy. Skanderbeg planował rozszerzenie swojego dominium na Macedonię. W tym celu zawarł sojusz z nowym królem Bośni Stefanem Tomaszewiczem (1461—1463); w 1462 r. obydwaj uznali w nim nadrzędność Królestwa Węgier. W odpowiedzi armia turecka najechała obszary kontrolowane przez Skanderbega, zmuszając go do podpisania nowego traktatu pokojowego i zaprzestania aneksji dalszych terytoriów (27.04.1463).

Nowy etap zmagań osmańsko-albańskich wyznacza wiosenna wyprawa z 1466 r., z udziałem samego Mehmeda II: armia zdobywcy Konstantynopola, nadchodząca od strony Bitoli (Monastyr), mimo zaciekłego oporu Albańczyków obsadziła przełęcze w górach. Wcześniej w Albanii zaktywizował się rządca Ochrydy Bałaban beg, który chcąc sparaliżować działania Kastrioty straszliwie spustoszył kraj. Prawdopodobnie z końcem lutego 1466 r. Bałaban beg, zgodnie z sułtańskim rozkazem, rozbił obóz pod Krują bronioną przez załogę w sile tysiąca ludzi, dowodzonych przez księcia Tanusha Thopię. Akcję Osmanów paraliżował Skanderbeg, który dniem i nocą napastował tyły armii tureckiej, a potężne mury twierdzy wytrzymały ostrzał. W czerwcu sułtan odstąpił spod Kruji i ruszył w kierunku Durazzo. Bałaban beg pozostał pod Krują z zadaniem doprowadzenia twierdzy do kapitulacji, lecz oczekiwania na jej poddanie okazały się bezowocne.

Brat Bałabana, Junus, mający dostarczyć sandżakbejowi Ochrydy posiłków, został pewnej nocy napadnięty przez Skanderbega i wraz z synem Chidrem dostał się do niewoli. Jego kontyngent wycięto w pień. Wkrótce potem, możliwe, że w sierpniu 1466 r., Bałaban został raniony pod Krują w szyję strzałem z rusznicy. Oblegający zwinęli oblężenie, podejmując odwrót. Dwukrotnie atakowano ich na wysokości dzisiejszej Tirany i przeszkadzano w odwrocie. Po trzech dniach przymusowego postoju wojska Bałaban bega przedarły się przez wschodnie rubieże i wycofały do Macedonii. Zanim Osmanowie opuścili w 1466 r. Albanię, latem tegoż roku w ciągu trzydziestu dni, jak podaje arabska inskrypcja, której wiarygodność potwierdzają przekazy europejskie, wzniesiono z rozkazu sułtana Mehmeda II w środkowej Albanii, na ruinach starożytnego miasta Scampa, twierdzę Elbasan. Punkt ten zaczął odgrywać odtąd główną rolę w systemie militarnym Osmanów w Albanii, koordynując działania rozproszonych po kraju tureckich garnizonów.

14.08.1466 r. senat Wenecji podjął uchwałę, by zwrócić się do Skanderbega, aby ten, uderzył na Elbasan i zrównał twierdzę tę z ziemią. Wiosną roku następnego — potwierdzają to kroniki osmańskie — Skanderbeg usiłował spełnić ten postulat ograniczając się jedynie do zburzenia podgrodzia Elbasanu; zniesienie samej fortecy okazało się niewykonalne. Wojska albańskie, dowodzone przez Skanderbega, toczyły już z mniejszym impetem wojnę podjazdową z Turkami. Jedynym poważniejszym bastionem oporu Albańczyków pozostawała Krują, z załogą opłacaną przez Republikę Św. Marka, oraz Szkodra. 12.12.1466 r. Skanderbeg przybył do Rzymu w celu wynegocjowania poważniejszej pomocy papiestwa, jednakże uzyskał jedynie subwencję w wysokości 5.000 dukatów.
Niebawem nasilił działania sandżakbej Ochrydy Bałaban, który zniósł szereg oddziałów powstańczych i osaczył Kruję. Po powrocie do Albanii Skanderbeg, idąc z odsieczą Kruji, rozbił kontyngent Bałaban bega. Był to ostatni już poważny sukces militarny przywódcy Albańczyków. Reakcją nań była druga ekspedycja do Albanii, prowadzona osobiście przez sułtana. 03.07.1467 r. Mehmed II stanął z potężną armią nad rzeką Erzen, wpadającą do Adriatyku na północ od Durazzo. Władze Wenecji obawiały się szczególnie o los tego miasta, gdyż jak twierdzono: „Turek mógłby się stąd łacno przeprawić do Italii”. Mehmed II wycofał się jednak spod Durazza pod Kruję. Stąd sułtan wyekspediował na Durazzo 12.000 kontyngent, który nie zdołał opanować miasta. Nie doczekawszy się upadku Durazza ani kapitulacji Kruji, Osmanowie wycofali się na wschód. W Arwanidzie pozostawili siostrzeńca Skanderbega jako namiestnika, który obwarował się na przylądku Rodoni, na północ od Durazzo, lecz zaatakowany jesienią 1467 r. przez okręty weneckie, a przez Skanderbega od lądu, został rozbity i ujęty. Wuj własnoręcznie ściął mu głowę na pokładzie weneckiego okrętu flagowego. Nie wiemy, na jakich dokładnie obszarach została przywrócona w wyniku odniesionego zwycięstwa władza albańskiego bohatera.

Mehmed II opuścił Albanię wraz z wielkim wezyrem Mahmudem paszą przypuszczalnie w połowie lata 1467 r., mając w perspektywie dalszą walkę z nieposkromionym wodzem. Los jednak ułatwił sytuację tureckim najeźdźcom: 17.01.1468 r. po krótkiej chorobie zmarł w Lezhy (Alessio) Jerzy Kastriota, zwany Skanderbegiem.

Pozostawił czternastoletniego syna Jana, który rzecz prosta nie mógł z przyczyny wieku zastąpić ojca. Ażeby oszczędzić synowi i żonie Andronice niebezpieczeństw w kraju, o którym jeden z weneckich obserwatorów zauważył: „W całej Albanii widzi się tylko Turków”, zalecał im emigrację do sojuszniczego Neapolu. Podobnie za granicę udało się wiele rodzin albańskich dotąd współdziałających ze Skanderbegiem, inne przyjęły protekcję sułtanatu. Jednakże śmierć Skanderbega nie oznaczała końca oporu w kraju. Zwolennicy dalszej walki skupili się wokół Leki III Dukagjina, współtowarzysza broni Jerzego Kastrioty, i w sojuszu z Wenecją opierali się tureckiemu naporowi. Wkrótce po śmierci Kastrioty pokonał on siły osmanskie pod Szkodrą. Albański opór był nadal kontynuowany.

Walki o Albanię wiązały w XV w. znaczne siły imperium tureckiego, wyhamowując inwazję Osmanów w innych regionach Bałkanów. Opóźniały również akcje militarne sułtanów w Azji. W sposób nie zamierzony wpłynęły na rozwój świadomości narodowej samych Albańczyków, jednocząc ich pod sztandarami Skanderbega w wielkim zrywie wolnościowym. Walce tej towarzyszyło umiędzynarodowienie sprawy albańskiej, zważywszy na krucjatowe projekty papiestwa, ale także zainteresowanie ze strony tych państw europejskich, przeciw którym zwracała się ekspansja Osmanów. Temu aspektowi Skanderbeg i jego mężny naród zawdzięczali zdobycie rozgłosu w świecie i przede wszystkim po raz pierwszy w dziejach należytego miejsca w rodzinie narodów europejskich.

Po Skandenbergu – zwycięstwo Osmanów

Po zejściu albańskiego wodza Turcy wtargnęli do najdalszych zakątków Albanii, dochodząc pod Szkodrę, Alessio i Durazzo, osamotnione enklawy chrystianizmu. Część możnowładców albańskich przeszła na stronę zwycięzców i doszła u nich do wysokich godności. Kruja, główny punkt oporu Skanderbega wzmocniony posiłkami Wenecji, pozostała na razie nie zdobyta. Granicząca z Albanią od północnego wschodu Czarnogóra pod przewodem Czernojewiczów broniła się również przed naporem Osmanów. W początkach 1474 r. w granicach osmańskiego imperium rozpoczęto zakrojone na szeroką skalę przygotowania do wyprawy wojennej. Jej dowództwo powierzono bejlerbejowi Rumelii, Sulejmanowi Paszy, zwanemu Chadimem. Sulejman wyruszył do Albanii przez Serbię i Macedonię na czele 80.000 armii. Przeprawiwszy się bez przeszkód przez góry, rozbił obóz pod Szkodrą. Twierdza i miasto zostały przez Wenecjan starannie przysposobione do obrony. Oblężenie Szkodry trwające od 15 lipca do 28 sierpnia zakończyło się odstąpieniem napastników, którzy ponieśli znaczne straty, szacowane co najmniej na trzy tysiące poległych. Zginęło czternastu wyższych dowódców, liczba zaś rannych żołnierzy przewyższała znacznie liczbę zabitych. Pogłoska o nadciągającej jakoby z odsieczą armii weneckiej skłoniła Sulejmana paszę do zwinięcia oblężenia 28.08.1474 r.

Późną wiosną 1476 r. wojska osmańskie w sile 8.000 ludzi przystąpiły do oblegania Kruji. Mimo zmiennego obrotu działań Turcy utrzymali się na pozycjach szturmowych. W 1478 r. Wenecja podjęła z Osmanami negocjacje o traktat pokojowy, godząc się na ustąpienie z górskiego regionu Mainy oraz Kruji, ale układu nie zawarto wskutek rosnących żądań sułtana. Od maja do czerwca 1478 r. napłynęły pod Kruję kolejne kontyngenty wojsk tureckich. Przewaga napastników była przytłaczająca, reszty dokonał głód. 16.06.1478 r. nastąpiła kapitulacja „białego zamku”, chociaż oficjalnie klucze do twierdzy przekazano w początkach lipca samemu sułtanowi, który daleki był od okazania łaski zwyciężonym. Gdy członkowie załogi opuścili twierdzę, sułtan naruszając list żelazny przez siebie wystawiony kazał zakuć ich w łańcuchy i sprowadzić przed swe oblicze. W zamian za pokaźny okup najzamożniejsi, uzyskali wolność, gdy tymczasem pozostałych ścięto.

Nie zdobyta pozostawała Szkodrą, na obleganiu której skoncentrował się po upadku Kruji cały wysiłek militarny Osmanów. Desperacka obrona tego głównego przyczółku weneckich wpływów w Albanii trwała pół roku i mimo użycia przez Turków przeciwko oblężonym przytłaczających rezerw ludzkich oraz najnowszej w owym czasie techniki wojennej twierdza Szkodrą nie została wzięta. Kapitulowała dopiero w wyniku zawartego 25.01.1479 r. w Stambule pokoju między Porta a Wenecją, ponadto potwierdzano prawa sułtana do zdobytej wcześniej Kruji. Postanawiano, że wszystkie terytoria opanowane przez Wenecję w ciągu 16 lat wojny zostaną przekazane Porcie w okresie dwóch miesięcy. Przekazanie miasta wraz z twierdzą nastąpiło w dniu św. Marka 25.04.1479, to jest w momencie zatwierdzenia przez Wenecję pokoju z Turcją.

Osmański sułtan był odtąd nieograniczonym panem Albanii. Miejscowe rody możnowładcze, jak Arianici, Dukagjinowie, Musakiosowie, Thopiowie, musiały szukać schronienia w Neapolu, Wenecji lub w innych regionach Włoch. Dzięki wyeliminowaniu z północnej Albanii Wenecji mogli Osmanowie w 1496 r. przeprowadzić aneksję Czarnogóry, dotychczasowego protektoratu Republiki Św. Marka. Wojna osmańsko-wenecka w Albanii z lat 1468—1479, w której uczestniczyły albańskie ośrodki nadmorskie oraz enklawy oporu w środkowej części kraju, była decydującym etapem podboju Albanii przez potężniejący sułtanat. Wraz z upadkiem Szkodry w ręce Turków dostały się twierdze w Alessio, Drivasto (Drisht), Himarze i Sopocie. Tureckie bazy w Albanii pomyślane były jako przyczółki dalszej ekspansji imperium muzułmańskiego w kierunku zachodnim, zwłaszcza przeciw ziemiom Półwyspu Apenińskiego. Sporadyczny opór Albańczyków wobec osmańskich najeźdźców był jeszcze podtrzymywany przez bezpośrednich spadkobierców Jerzego Kastrioty, jego syna a później wnuka. Lecz próby te kończyły się szybkimi porażkami i ostatecznie albański opór wobec tureckich agresorów ustał ok. 1505 roku.

Skanderbeg jest dziś bohaterem narodowym Albanii. Istnieje wiele muzeów i pomników postawionych na cześć tego wielkiego bohatera. Najważniejsze jest muzeum Skanderbega w Kruji. Walka Skanderbega przeciwko Turkom Osmańskim stała się dla Albańczyków symbolem jedności narodowej, była czymś, z czym oni mogli się identyfikować. Później Skanderbeg stał się inspiracją dla zawiązania nowego państwa albańskiego. W poematach Arbreszów (włoskich Albańczyków) jest on nie tylko obrońcą swojej ojczyzny, ale także obrońcą chrześcijaństwa. Dla Albańczyków w Albanii, wyznających przede wszystkim islam, Skanderbeg stał się symbolem związków kultury albańskiej z Europą.

Bibliografia:

http://www.answers.com/topic/skanderbeg
Hauziński J., Leśny J., Historia Albanii, Wrocław 1992
Kołodziejczyk D., Turcja, Warszawa 2000
Reychman J., Historia Turcji, Wrocław 1973
Ryniewicz Z., Leksykon bitew świata, Warszawa 2004