Kilkadziesiąt minut temu brazylijskie siły powietrze oficjalnie przyjęły dziś do służby liniowej myśliwce wielozadaniowe F-39E/F Gripen – pięć pierwszych egzemplarzy dostarczonych ze Szwecji pomiędzy grudniem 2021 i kwietniem 2022 roku, noszących numery FAB 4100–4104. Gripeny rozpoczęły służbę liniową w bazie w Anápolis niedaleko stolicy kraju – Brasílii. Myśliwce przydzielono do 1. Dywizjonu Obrony Powietrznej (1º Grupo de Defesa Aérea) 2. Skrzydła i od dzisiaj będą wypełniały rutynowe zadania przewidziane dla myśliwców w czasie pokoju.

Do tej pory samoloty wykorzystywano do testów i prób operacyjnych, obejmujących między innymi badanie systemu kontroli lotu i przystosowanie do warunków tropikalnych. Testowano również specyficzny dla Brazylii system łączności Link BR2 umożliwiający szyfrowany przesył danych i komunikacji głosowej. Teraz podstawowym zadaniem F-39 będzie obrona przestrzeni powietrznej w rejonie stolicy. Co ciekawe, pierwszy lot operacyjny wykonano już przedwczoraj. Zaszczyt ten przypadł maszynie o numerze FAB 4104 i dowódcy dywizjonu, podpułkownikowi Gustavovi Pascotto.



Podobnie jak w wielu innych państwach Ameryki Południowej maszyny sił powietrznych są często wykorzystywane do przechwytywania samolotów przemytników narkotyków, ale należy zauważyć, że w takich misjach są używane najczęściej turbośmigłowe Super Tucano. Brazylijskie Gripeny będą przenosiły szeroki wachlarz uzbrojenia obejmujący między innymi pociski powietrze–powietrze MBDA Meteor, Diehl IRIS-T, Rafael Python 4/5 i Derby, a także bomby kierowane laserowo Lizard i amunicję szybującą Spice 250/1000.

Wprowadzenie do służby Gripenów oznacza również rozpoczęcie wycofywania myśliwców F-5EM i szkolno-bojowych F-5FM używanych obecnie przez 1º GDA. Brazylijskie siły powietrzne dysponują mniej więcej czterdziestoma pięcioma F-5 obu wersji stanowiącymi wyposażenie trzech dywizjonów i połączonego dywizjonu szkolno-bojowego. Wszystkie zostaną zastąpione przez F-39. Kolejne dostawy Gripenów, w tym pierwszych maszyn dwumiejscowych, zostaną zrealizowane w 2023 roku. To pozwoli na dokończenie przezbrojenia 1º GDA. W dalszej kolejności nowe myśliwce trafią do kolejnych jednostek.

Para brazylijskich F-5EM nad Amazonią.
(Força Aérea Brasileira)

W przyszłości F-39 mają zastąpić również samoloty szturmowe AMX A-1, których jest trzydzieści pięć. Do tej pory zamówiono dwie transze myśliwców. W październiku 2014 roku za 4,7 miliarda dolarów zamówiono trzydzieści sześć samolotów, w tym dwadzieścia osiem jednomiejscowych i osiem dwumiejscowych. Następnie w kwietniu 2022 roku zamówiono dodatkowe cztery jednomiejscowe, co razem daje czterdzieści Gripenów. Ostatnich piętnaście egzemplarzy, a także wszystkie ewentualne zamówione w przyszłości, ma być zmontowanych Brazylii z części wyprodukowanych w Szwecji i lokalnych przedsiębiorstwach. Część elementów do samolotów montowanych w Szwecji również będzie powstawała w Brazylii.



Lokalną produkcją zajmuje się przedsiębiorstwo Saab Aeronáutica Montagens z São Bernardo do Campo na przedmieściach São Paulo. Fabryka jest w 90% kontrolowana przez Saaba, a 10% należy do przedsiębiorstwa Akaer, założonego przez kilku byłych inżynierów Embraera. W Brazylii będzie powstawało sześć głównych elementów Gripenów: ogon, hamulce aerodynamiczne, szkielety skrzydeł, przednia część kadłuba wersji jednomiejscowej i dwumiejscowej oraz tylna część kadłuba wersji jednomiejscowej.

Dodatkowe zamówienia wydają się niezbędne aby zastąpić zarówno F-5, jak i AMX przy zachowaniu ogólnej podobnej liczebności brazylijskiego lotnictwa. W maju tego roku dowódca sił powietrznych generał Carlos de Almeida Baptista Júnior zapowiedział chęć pozyskania łącznie sześćdziesięciu sześciu Gripenów. Informację potwierdził w sierpniu prezes Saaba, Micael Johansson, który poinformował, że toczą się negocjacje w sprawie zamówienia przez Brazylię dwudziestu sześciu egzemplarzy.

1º Grupo de Defesa Aérea

Dywizjon Obrony Powietrznej odpowiada za obronę przestrzeni powietrznej nad środkowo-zachodnią Brazylią. Został powołany do życia 23 października 1972 roku jako Skrzydło Obrony Powietrznej w bazie Anápolis wraz z pozyskaniem z Francji dwunastu bojowych Mirage’ów IIIE i czterech szkolno-bojowych Mirage’ów IIIE/D. Myśliwce rozpoczęły służbę liniową w marcu 1973 roku. Bazę Anápolis wybrano ze względu na dobre warunki pogodowe panujące w tym rejonie Brazylii przez większość roku oraz z powodu bliskości stolicy państwa (125 kilometrów w linii prostej). W razie alarmu dolot myśliwców nad stolicę zajmuje tylko pięć minut. 11 kwietnia 1979 roku Skrzydło Obrony Powietrznej zostało przemianowane na 1. Dywizjon Obrony Powietrznej.

F-39 nad starym hangarem Zeppelinów w bazie lotniczej Santa Cruz opodal Rio de Janeiro.
(Força Aérea Brasileira)

Po ponad trzech dekadach, 31 grudnia 2005 roku, Mirage’e III wycofano ze służby. W tym momencie rząd już od kilku lat pracował nad pozyskaniem nowoczesnych myśliwców, ale ostatecznie nie udało się z nikim podpisać umowy. Ostatecznie w 2006 roku jako rozwiązanie pomostowe kupiono we Francji dziesięć Mirage’ów 2000C i dwa Mirage’e 2000B. Równolegle rozpisano nowy konkurs na myśliwiec wielozadaniowy, który w grudniu 2013 roku zakończył się zwycięstwem Gripena E.



W tym samym momencie zakończyła się służba Mirage’ów 2000, które już z Francji trafiły mocno wyeksploatowane i nie były poddawane poważniejszym remontom. Potrzebne było zatem kolejne rozwiązanie pomostowe na czas pomiędzy wycofaniem myśliwców francuskich a wejściem do służby Gripenów.

Dowództwo sił powietrznych podjęło decyzję, że 1º GDA musi pozostać aktywna i wyposażona w myśliwce do czasu wprowadzenia Gripenów, aby w razie zagrożenia zapewnić przynajmniej częściową ochronę stolicy. Wybór padł na myśliwce F-5EM będące w uzbrojeniu innych jednostek brazylijskich sił powietrznych. Grupę mechaników i pilotów z doświadczeniem na Mirage’ach skierowano do przeszkolenia na nowy typ. Na ten czas poszczególne jednostki rotacyjnie desygnowały jeden myśliwiec i dwóch pilotów do stacjonowania w Anápolis i ochrony stolicy. Szkolenie personelu zakończyło się na początku 2016 roku, a do Anápolis przebazowano cztery dodatkowe F-5EM i jednego F-5FM. W bazie stacjonowało od tej pory sześć samolotów i dwunastu pilotów.

Brazylijski Mirage III w odświętnym malowaniu z okazji 30-lecia służby.
(Força Aérea Brasileira)

Jak na warunki południowoamerykańskie F-5EM są niezłymi myśliwcami. Przeszły modernizację znacząco podnoszącą ich możliwości bojowe. Na tablicy przyrządów zainstalowano trzy wielofunkcyjne monitory ciekłokrystaliczne, a system sterowania zbudowano w układzie HOTAS. Samoloty wyposażono w system łączności szyfrowanej oraz łącze wymiany informacji taktycznej, pozwalające na wymianę danych z samolotami rozpoznawczymi E-99 i R-99, a także wielozadaniowymi A-29 Super Tucano. Ponadto piloci dysponują hełmami ze zintegrowanymi celownikami Elbit Systems HMD DASH IV i fotelami wyrzucanymi Martin Baker MKBR10LF.



Całości dopełnia radar Leonardo Grifo-F o zasięgu 80 kilometrów i możliwości jednoczesnego śledzenia ośmiu celów. Uzbrojenie powietrze–powietrze stanowią pociski krótkiego zasięgu naprowadzane na podczerwień Rafael Python 3/4 i naprowadzane radarowo pociski średniego zasięgu Derby. Uzbrojenie powietrze–ziemia obejmuje bomby swobodnie spadające serii Mk 82, Mk 83 i Mk 84.

W 2021 roku dywizjon oddał swojego jedynego dwumiejscowego F-5FM, ponieważ uznano, że nie ma potrzeby dalszego szkolenia pilotów w jednostce, która wkrótce ma otrzymać nowe myśliwce. Zamiast tego część pilotów wysłano na szkolenie do państw użytkujących Gripeny – Szwecji i Czech. Poza nauką pilotażu i obsługi myśliwców Brazylijczycy uczyli się także NATO-wskiej frazeologii lotniczej i doktryny zastosowania samolotów bojowych.

Zobacz też: Grecja: Modernizacja wojsk lądowych wespół z Niemcami

Força Aérea Brasileira