Siły zbrojne Donieckiej Republiki Ludowej – zarys struktury i wyposażenia

Separatyzm na obszarze strefy posowieckiej to problem występujący od początku rozpadu Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich. To, czy motywuje go jedynie oddolna potrzeba wynikająca z poczucia odrębności danego społeczeństwa, jest wątpliwe. Konflikty wywołane tym zjawiskiem rozpoczęte w Mołdawii, przechodzące przez Kaukaz, dotarły również na wschód Ukrainy.

Wstęp

Doniecką Republikę Ludową stworzono na przełomie kwietnia i maja 2014 roku. W tym czasie Ukraina znalazła się w skomplikowanej sytuacji: po krwawym euromajdanie i aneksji Krymu przez Rosję obudziły się również separatystyczne nastroje we wschodniej części kraju. Separatystyczna Ludowa Milicja Donbasu po przejęciu budynków władz regionu ogłosiła 7 kwietnia powstanie Donieckiej Republiki Ludowej. 11 maja odbyło się referendum, po którym nazajutrz już oficjalnie proklamowano niepodległość republiki. Około 90% społeczności zamieszkującej region Doniecka opowiedziało się za samodzielnością republiki¹. Zjawisko poczucia odrębności społeczeństwa zamieszkującego ten obwód sięga czasów Związku Radzieckiego. W latach dziewięćdziesiątych dwudziestego wieku wyniki badań nad tożsamością w Doniecku określały znaczącą przewagę poczucia odrębności kulturowej, przy czym 40% badanych określało się jako „człowiek sowiecki”².

Nowa republika odwoływała się głównie do konfrontacji z Ukrainą jako sposobu na kreowanie ideologii w nowym społeczeństwie. Doniecka Republika Ludowa od początku istnienia utworzyła struktury nieuznanego przez społeczność międzynarodową quasi-państwa. Powołano rząd i inne organy władzy publicznej, włączając w to sądy. Stworzono siły zbrojne, służby porządkowe i wywiad³. Wypracowano również system gospodarczy polegający na elementach centralnie sterowanej gospodarki⁴, zależnej od Rosji i przez nią wspieranej. Jednocześnie Federacja Rosyjska zaprzecza wspieraniu quasi-państwa finansowo i gospodarczo. Działające w DRL przedsiębiorstwa ukrywają związki z Rosją, rozliczając się w Osetii Południowej⁵.

Siły zbrojne Donieckiej Republiki Ludowej – struktura

Separatyzm na wschodzie Ukrainy musiał spotkać się z reakcją władz i interwencją zbrojną. W jej wyniku Doniecka Republika Ludowa musiała stworzyć własne siły, które zagwarantują bezpieczeństwo. W 2014 roku armia DRL składała się z dziewięciu batalionów⁶:

1. Batalion „Opłot”, stacjonujący w Doniecku, liczący około 1000 osób, które wykonywały zadania o charakterze głównie policyjnym;
2. Batalion „Wschód”, w którym około 500 osób zajmowało się zwalczaniem obcych sił wywiadowczych na terenie kontrolowanym przez separatystów;
3. Batalion „Kalmius”, liczący około 500 osób, złożony głównie z Kozaków dońskich;
4. Batalion „Noworossija”, liczący ponad 1000 osób;
5. Batalion „Szachtar”, liczący około 300 osób;
6. Batalion „Śmierć”, złożony z blisko 300 czeczeńskich imigrantów;
7. Batalion „Rus”, 100-osobowy damski batalion, złożony w większości z Abchazek i Czeczenek, wykonujący zadania związane z rozpoznaniem;
8. Batalion „Somali”, 300-osobowy oddział szturmowy;
9. Batalion „Sparta”, liczący również 300 osób.

BTR-y-80 samodzielnego batalionu„Sparta”.
(Andrew Butko, Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

W 2015 roku władze DRL ogłosiły sukces organizowania swoich sił zbrojnych. Bataliony były od tej pory podporządkowane pod 1. Korpus Armijny, który podlegał pod Sztab Generalny. Dodatkowo jednostki paramilitarne, które funkcjonowały na terenie republiki, przeorganizowano w bataliony samoobrony terytorialnej. Łączna liczba żołnierzy DRL wynosiła wtedy 30 tysięcy⁷, przy czym donieckie siły zbrojne dalej rozbudowywano. Od 2016 roku oprócz sił 1. Korpusu Armijnego powstały odrębne struktury obronne. Minister spraw wewnętrznych dysponował trzema pułkami, batalionem szkoleniowym i kompanią przeznaczoną do operacji specjalnych. Ponadto do odrębnej struktury Państwowej Służby Bezpieczeństwa zaliczały się batalion „Patriot” i batalion „Legion”. Jeden batalion podlegał również pod Ministerstwo Transportu. Dowództwo operacyjno-taktyczne „Donieck” dysponowało rozbudowanym 1. Korpusem Armijnym w składzie⁸:

• 1. Samodzielna Brygada Zmotoryzowana „Słowianskaja” (dwa bataliony zmotoryzowane i kompania rozpoznania, łącznie około 4500 osób);
• 2. Samodzielny Batalion Czołgów „Diziel”;
• 3. Samodzielna Brygada Zmotoryzowana „Bierkut” (cztery bataliony, 1000 osób);
• 3. Samodzielny Batalion Operacji Specjalnych;
• 4. Batalion Operacji Specjalnych;
• 5. Samodzielna Brygada Zmotoryzowana „Opłot” (4 tysiące osób);
• 9. Samodzielny Pułk Zmotoryzowany „Sw. Gieorgija Pobiedonosca” (Świętego Jerzego Zwycięskiego);
• 10. Samodzielny Batalion Operacji Specjalnych „Chan”;
• 11. Samodzielny Pułk Zmotoryzowany „Wostok”;
• 100. Samodzielna Brygada Zmotoryzowana Gwardii Republikańskiej, licząca nawet do 5 tysięcy osób;
• Samodzielna Brygada Artylerii „Kalmius”;
• Samodzielny Pułk Dowodzenia „Kramatorski”;
• Samodzielny Batalion Rozpoznania „Sparta”;
• Samodzielny Batalion Szturmowy „Somali”;
• Samodzielny Batalion Remontowy „Kongo”;
• Samodzielny Batalion Dowodzenia/Łączności;
• Samodzielny Batalion Logistyczny;
• Samodzielna Kompania Inżynieryjna (Saperów);
• Samodzielna Kompania Walki Radioelektronicznej;
• Samodzielna Kompania Bezzałogowych Statków Powietrznych;
• Samodzielna Bateria Przeciwlotnicza;
• Samodzielny Batalion Rozpoznania „Tajfun”;

Żołnierze brygady „Bierkut” z karabinkami AKM.
(Andrew Butko, Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Na podstawie jednostek 1. Korpusu Armijnego, funkcjonują grupy taktyczne⁹:

• Grupa Taktyczna „Komsomolskoje”, złożona z 1. Samodzielnej Brygady Zmotoryzowanej, w której skład wchodzą trzy bataliony zmotoryzowane, batalion czołgów, dywizjon artylerii, dywizjon artylerii samobieżnej, dywizjon artylerii rakietowej, dywizjon przeciwlotniczy, kompania rozpoznania i bateria przeciwpancerna;
• Grupa Taktyczna „Gorliwka”, złożona z 3. Samodzielnej Brygady Zmotoryzowanej (skład brygady taki sam jak 1. SBZ);
• Grupa Taktyczna „Opłot”, sformowana z 5. Samodzielnej Brygady Zmotoryzowanej (skład brygady taki sam jak 1. SBZ);
• Grupa Taktyczna „Kupol”, złożona z 100. Samodzielnej Brygady Zmotoryzowanej, obejmującej trzy bataliony zmotoryzowane, batalion czołgów, dywizjon artylerii, dywizjon artylerii rakietowej, baterie przeciwpancerną, dwie baterie przeciwlotnicze i kompanię rozpoznania;
• Grupa Taktyczna „Kolczuga”, składająca się z Samodzielnej Brygady Artylerii „Kalmius”, złożonej z dwóch dywizjonów artylerii samobieżnej, dywizjonu artylerii, dywizjonu artylerii rakietowej, dywizjonu przeciwlotniczego, batalionu zmotoryzowanego oraz kompanii czołgów.

Przy grupach taktycznych istnieje jeszcze 11. Samodzielny Pułk Zmotoryzowany „Wostok” (składający się z dwóch samodzielnych batalionów zmotoryzowanych, dywizjonu artylerii samobieżnej, dywizjonu przeciwlotniczego, kompanii czołgów, kompanii rozpoznania, baterii artylerii rakietowej, baterii przeciwpancernej i samodzielnej sekcji snajperów) oraz 9. Samodzielny Pułk Zmotoryzowany (składający się z dwóch samodzielnych batalionów zmotoryzowanych, batalionu czołgów, dywizjonu artylerii samobieżnej, dywizjonu przeciwlotniczego, baterii artyleryjskiej i kompanii rozpoznania), nazywany szóstą grupą taktyczną „Nowoazowską”. Dodatkowo w korpusie funkcjonują samodzielne bataliony: czołgów („Diziel”), rozpoznania („Sparta”), zmotoryzowany („Somali”) i dwa bataliony operacji specjalnych („3” i „Chan”).

Według International Institute for Strategic Studies w 2019 roku separatyści z Donieckiej Republiki Ludowej dysponowali 20-tysięcznymi siłami zbrojnymi złożonymi z dwóch batalionów sił specjalnych, batalionu czołgów, sześciu brygad zmotoryzowanych, brygady artylerii, kompanii inżynieryjnej, kompanii walki radioelektronicznej, batalionu logistycznego i batalionu przeciwlotniczego. Dodatkowo według IISS w 2019 roku odnotowano obecność 3 tysięcy żołnierzy sił Federacji Rosyjskiej na terenie Donieckiej i Ługańskiej Republiki Ludowej¹⁰ wspierających siły separatystów.

Obecność rosyjska była obserwowana od początku konfliktu. W 2015 roku władze Ukrainy oszacowały, że liczba rosyjskiego personelu wojskowego po stronie separatystów sięga 9 tysięcy¹¹. Sami Rosjanie biorący udział w wojnie z Ukraińcami często byli motywowani propagandą rosyjską. „Kiedy zaczęła się wojna, rosyjskie media (…) informowały, że w Donbasie są faszyści i rząd ukraiński zabija wszystkich rosyjskojęzycznych ludzi. Mówiono nawet, że Ukraińcy jedzą rosyjskie dzieci i piją ich krew”¹². W ten sposób zachęcano ludność rosyjską do wstąpienia w szeregi jednostek separatystów lub interwencji w ramach struktur narodowych sił zbrojnych Federacji.

Żołnierze brygady „Opłot”.
(Andrew Butko, Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Siły zbrojne Donieckiej Republiki Ludowej oprócz rosyjskiego personelu wojskowego i rosyjskich ochotników formowano z biednych lokalnych mieszkańców, których zmuszała do tego sytuacja finansowa, radykalnych grup rosyjskich lub postsowieckich, takich jak bandy kozackie, rosyjscy nacjonaliści, komuniści, ortodoksyjni radykałowie, chuligani i pseudokibice oraz przede wszystkim ukraińscy dezerterzy¹³. Rosyjscy obywatele to jednak niejedyni obcokrajowcy, którzy przyjechali walczyć w szeregach separatystów z DRL i ŁRL. Liczba zagranicznych bojowników (po obu stronach, przy czym około 75% walczyło po stronie separatystów) w okresie od 2014 do 2019 roku sięgała 17 tysięcy osób z pięćdziesięciu pięciu państw. Byli to obywatele takich państw jak: Białoruś, Niemcy, Gruzja, Serbia, Mołdawia, Kazachstan, Polska, Stany Zjednoczone, Kanada, Australia, Brazylia, Kolumbia, Chile, Indie i Nowa Zelandia¹⁴.

Wyposażenie bojowe sił zbrojnych DRL

Separatyści z Donieckiej Republiki Ludowej broń, amunicję i sprzęt, w tym szereg rozmaitych pojazdów wojskowych i artylerię, zdobywali, głównie czerpiąc z magazynów wojsk ukraińskich i sowieckich rozmieszczonych na kontrolowanym przez nich terytorium. Innym wewnętrznym źródłem broni i amunicji byli skorumpowani ukraińscy wojskowi, którzy sprzedawali ją bezpośrednio separatystom¹⁵.

Zewnętrzne źródło dostaw sprzętu wojskowego to przede wszystkim Federacja Rosyjska, którą oskarża o to strona ukraińska, powołując się w szczególności na wyposażenie separatystów produkowane i będące na stanie jedynie sił zbrojnych Rosji. O dostarczaniu sprzętu wojskowego przez granicę ukraińsko-rosyjską, która znalazła się pod kontrolą DRL i ŁRL, informowały Stany Zjednoczone i obserwatorzy OBWE¹⁶. O zagranicznej pomocy informował również OCCRP, wskazując że dostawy rosyjskiej broni są wysyłane z Mołdawii i wojska rosyjskiego stacjonującego w Naddniestrzu¹⁷. Wszystkie te źródła pozwoliły zgromadzić Donieckiej Republice Ludowej duży potencjał pojazdów bojowych i artylerii.

Mimo tak zróżnicowanej grupy sprzętu nie jest to jedynie zbieranina garstki pojazdów. Liczba czołgów w 2019 roku wynosiła około 210 sztuk, a łączna liczba wozów bojowych i transporterów opancerzonych mogła przekraczać nawet 580 egzemplarzy, przy czym zakłada się, że 70% maszyn jest utrzymywane w gotowości bojowej. Ciekawą kwestią jest użycie przez separatystów czołgów z drugiej wojny światowej – IS-3 i T-34-85. Były to pojazdy zabytkowe, unieruchomione na postumentach jako pomniki w ukraińskich miastach. Najprawdopodobniej zostały niewłaściwie wycofane z użycia przed zmianą ich przeznaczenia. Oprócz zabytkowego wyposażenia separatyści używają również najnowszych pojazdów wielozadaniowych GAZ-2330 Tigr¹⁹, występujących licznie na wyposażeniu resortów siłowych Federacji Rosyjskiej.

T-34-85.
(Andrew Butko, Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Potencjał artyleryjski także jest rozbudowany. Liczba systemów rakietowych to około 70 jednostek, głównie BM-21 Grad. Łączna liczebność artylerii samobieżnej i holowanej to nawet 230 dział, natomiast łączna liczba zestawów przeciwlotniczych może wynosić nawet 80 sztuk²¹.

Separatyści posiadają również szeroki wachlarz specjalistycznych pojazdów opancerzonych i pancernych:

• wozy rozpoznania artyleryjskiego 1RŁ232 (SNAR-10 Leopard) na podwoziu MT-LB;
• wozy rozpoznania artyleryjskiego PRP-3 na podwoziu BMP-1;
• radary kontrbateryjne 1RŁ239 (ARK-1 Ryś) na podwoziu MT-LBu;
• artyleryjskie wozy dowodzenia 1W14 (na bazie MT-LBu) i 1W18 (na bazie BTR-a-60PB);
• wozy rozpoznania skażeń chemicznych BRDM-2RChB;
• wozy zabezpieczenia technicznego BTS-4 (na bazie T-44M) i BREM-1 (na bazie T-72A);
• samobieżne ustawiacze min GMZ-3;
• wozy saperskie IMR-2 (na bazie T-72);
• opancerzone koparki MDK-3;
• pojazdy specjalistyczne na bazie wielofunkcyjnego podwozia K1Sz1 (BTR-80).

Dodatkowo jednostki DRL na wyposażeniu mają bezzałogowe statki powietrzne i systemy zakłócania łączności R-330Ż²².

T-64BW.
(Andrew Butko, Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)

Podsumowanie

Konflikt na wschodzie Ukrainy jest problemem regionalnym. Zagrożona jest pośrednio cała wschodnia flanka NATO. Ciosem dla Sojuszu Północnoatlantyckiego jest też utrata potencjalnego nowego członka, jakim mogła być Ukraina. Siły separatystów, skutecznie wspierane przez Wschód, stanowią realne zagrożenie dla ukraińskiego bezpieczeństwa, a odzyskanie pełnej integralności państwa i zagwarantowanie granic z roku 2013 prawdopodobnie jest niemożliwe. Siły separatystów pokazały, że potrafią się zorganizować w sprawnie działającą armię, chociaż jej samodzielność jest wątpliwa. Struktury i wyposażenie, chociaż monitorowane przez społeczność międzynarodową, nie są możliwe do precyzyjnego określenia. Wykorzystanie zagranicznych bojowników i możliwość przepływu nowej siły z zagranicy utrudnia oszacowanie rzeczywistej liczby osób zaangażowanych w oficjalne siły separatystów.

Zobacz też: Wielka Czerwona Jedynka. Zarys historii 1. Dywizji Piechoty US Army

Przypisy

1. M. Wrzosek, Wojny przyszłości. Doktryna, technika, operacje militarne, FRONDA, Warszawa 2018, s. 350.
2. J. Abibok, Na drodze do stworzenia „narodu Donbasu”. Polityka tożsamości samozwańczych republik na wschodzie Ukrainy, OSW 2018, (dostęp: 31.03.2020).
3. S. Fischer, The Donbas Conflict Opposing Interests and Narratives, Difficult Peace Process, German Institute for International and Security Affairs 2019, s. 16 (dostęp: 31.03.2020).
4. K. Nieczypor, Ciała obce. Samozwańcze republiki na wschodzie Ukrainy, OSW 2019 (dostęp: 31.03.2020).
5. S. Fischer, The Donbas Conflict…,op.cit. K. Nieczypor, Ciała obce…, op.cit.
6. I. Dolia, The military potential of the self-proclaimed Donetsk People’s Republic and Lugansk People’s Republic, Evropský politický a právní diskurz vol. 5 iss. 2/2018, s. 48–49.
7. Ibidem, s. 50.
8. F. Holcomb, Russia and Ukraine security report 3. The Kremlin’s Irregular Army: Ukrainian Separatist Order of Battle, ISW 2017, ss. 17–20. (dostęp: 31.03.2020).
9. National Security & Defence No 1–2 (177–178), Razumkov centre, 2019, ss. 36–37 (dostęp: 31.03.2020).
10. The Military Balance 2019. The annual assessment of global military capabilities and defence economics, IISS 2019, ss. 216–217.
11. I. Dolia, The military potential, op.cit., s. 50.
12. H. Zapaśnik, Wojna jest zawsze przegrana. Polscy reporterzy wojenni opowiadają o tym, czego do tej pory nie ujawniali”, Otwarte, Kraków 2019, s. 313 (fragment wywiadu z Bianką Zalewską)
13. F. Holcomb, Russia and Ukraine security report 3, op.cit., s. 10.
14. A. Legieć, Konsekwencje udziału zagranicznych bojowników w konflikcie ukraińsko-rosyjskim, Biuletyn PISM nr 150 (1898), 2019, ss. 1–2 (dostęp: 29.03.2020).
15. Jonathan Ferguson & N.R. Jenzen-Jones, ARES: Raising Red Flags: An Examination of Arms & Munitions in the Ongoing Conflict in Ukraine, ARES, 2014, ss. 83–84 (dostęp: 31.03.2020).
16. Ibidem, s. 86. S. Fischer, The Donbas Conflict Opposing…, op.cit., s.25.
17. The Organized Crime and Corruption Reporting Project (OCCRP). ARES: Raising Red Flags…, op.cit., s. 86.
18. Ibidem, ss. 65–69.
19. National Security & Defence No 1–2…, op.cit., s. 37.
20. ARES: Raising Red Flags…, op.cit., s. 70. The Military Balance 2019, op.cit., s. 216.
21. National Security & Defence No 1–2…, op.cit., s. 37.
22. IHS Jane’s Defence Weekly, UAV losses to hostile fire leave OSCE without eyes over eastern Ukraine, 2016, (dostęp: 12.12.2019).