Państwa europejskie od wielu lat współpracują przy tworzeniu nowoczesnych systemów uzbrojenia. Jest to podyktowane olbrzymimi kosztami samodzielnego opracowania technologii, wyprodukowania i wdrożenia sprzętu. O ile przed i w trakcie drugiej wojny światowej państwa tworzące jeden sojusz zazdrośnie strzegły technologii i nowinek zbrojeniowych, o tyle w latach zimnej wojny sytuacja uległa zmianie (przynajmniej w Europie Zachodniej). Kraje takie jak Wielka Brytania czy RFN w dużym stopniu uzależnione były od dostaw sprzętu i technologii ze Stanów Zjednoczonych – zwłaszcza jeśli chodzi o sektor lotniczy. W ówczesnej sytuacji własna produkcja sprzętu mającego przewyższyć możliwościami uzbrojenie sowieckie, a równocześnie dorównać potencjałem najnowszym amerykańskim cudom techniki, byłaby niezwykle czasochłonna i droga. Także obecnie państwa europejskie jednoczą swoje potencjały przemysłowe i intelektualne, aby wspólnie produkować nowoczesne wyposażenie wojskowe.
Historia europejskich programów wojskowych
Pierwszym dużym wspólnym programem zbrojeniowym państw europejskich był projekt lekkiego samolotu szturmowego SEPECAT Jaguar. Na początku lat sześćdziesiątych w Wielkiej Brytanii zaczęto pracować nad rozwojem nowej maszyny szkolnej z zastosowaniami lekkiego samolotu szturmowego. Rozpoczęcie prac nad nowym projektem zbiegło się w czasie z powszechnym mniemaniem że samoloty bojowe to przeżytek i należy inwestować przede wszystkim w technologie rakietowe. Stąd też finansowanie przedsięwzięcia było znikome i prace nie posuwały się do przodu. Rząd Francji, który w tamtym okresie również szukał samolotu o podobnych parametrach, zainteresował się brytyjskim projektem i zaproponował pomoc w finansowaniu i rozwoju. Brytyjczycy przyjęli pomysł z entuzjazmem, bo dzięki temu można było polepszyć stosunki między państwami i zdobyć przyczółek na Europejskim Wspólnym Rynku. Współpraca nie układała się jednak idealnie – obie strony miały inne podejście do tego, czy samolot ma spełniać bardziej funkcję szkolną czy szturmową. Postanowiono równolegle prowadzić prace nad dwoma wersjami samolotu – szkolną dla Royal Air Force i Royal Navy oraz szkolno-szturmową dla Armée de L’air. Ponadto ustalono że oba państwa w przyszłości, rozpoczną współpracę przy wspólnym samolocie o zmiennej geometrii skrzydeł.
Wytwórnie Breguet Aviation i British Aircraft Corporation zawiązały spółkę, która miała zbudować nową maszynę. Współpraca odbywała się pod nazwą Société Européenne de Production de l’Avion Ecole de Combat et Appui Tactique, skróconą do SEPECAT. Projekt oparto na francuskim prototypie samolotu Br.121 i wyposażono w silniki powstałe w wyniku współpracy obu państw. Powstało osiem prototypów, z czego pierwszy oblatano w 1968 roku. Produkcję pierwszych seryjnych samolotów rozpoczęto w 1972 roku. Postarano się, aby stosunek wkładu pracy był identyczny dla obu członków konsorcjum.
Jaguar należący do wojsk lotniczych Omanu w bazie Thumrait. Maszyny tego typu zakończyły służbę w barwach sułtanatu 6 sierpnia tego roku.
(fot. SAC Scott Robertson / RAF / Open Government License)
Jaguar wszedł do uzbrojenia Francji i Wielkiej Brytanii oraz został wyeksportowany do wielu innych państw, stając się ważnym wzmocnieniem ich potencjałów lotniczych. Samolot okazał się bardzo udaną maszyną szturmową o dużym potencjale modernizacyjnym. Wyprodukowano łącznie ponad 600 sztuk Jaguarów we wszystkich wersjach. Samolot zapisał się w historii lotnictwa, biorąc udział w wielu konfliktach zbrojnych, takich jak operacja przeciwko Libii czy pierwsza wojna w Zatoce Perskiej. Dzisiaj jedynym użytkownikiem Jaguarów są wojska lotnicze Indii, które wciąż inwestują w kolejne usprawnienia tej maszyny.
Kolejnym wspólnym przedsięwzięciem militarnym państw europejskich był samolot Panavia Tornado. Po pomyślnym stworzeniu Jaguara Francja i Anglia zaczęły pracować nad wspomnianą konstrukcją o zmiennej geometrii skrzydeł. Niestety ze względu na różnice projektowe strona francuska wycofała się z projektu, Brytyjczycy znaleźli jednak kooperantów wśród innych państw europejskich, takich jak: Niemcy, Holandia i Włochy. Konsorcjum złożone z brytyjskiej British Aircraft Company, niemieckiej Messerschmitt-Boelkow-Blohm, włoskiego Fiata i holenderskiego Fokkera stworzyło spółkę o nazwie Panavia Aircraft Gmbh. W późniejszym okresie Holendrzy wycofali się z projektu, a Fiata zastąpiła również włoska Alenia. Konsorcjum Panavia powstało ostatecznie w 1968 roku i w tym również roku rozpoczęto prace nad nowym samolotem. Miała to być maszyna nowoczesna, szybka, o dużym zasięgu i udźwigu. Podstawowym jej zadaniem miało być precyzyjne atakowanie z małej wysokości infrastruktury i zgrupowań pancernych Układu Warszawskiego. Prace nad stworzeniem i wprowadzeniem samolotu trwały ponad dziesięć lat. Prototyp oblatano 14 sierpnia 1974 roku, a pierwsze samoloty seryjne zaczęto dostarczać do jednostek w roku 1980.
Samolot wszedł do uzbrojenia Niemiec, Włoch i Wielkiej Brytanii, a w późniejszym okresie wyeksportowano go również do Arabii Saudyjskiej. Tornada dowiodły swoich szturmowych możliwości przede wszystkim podczas operacji „Pustynna Burza”, gdzie niszczył centra dowodzenia i łączności, stanowiska Scudów i umocnienia wojsk Saddama Husajna. Przez lata był rdzeniem potencjałów lotniczych swoich użytkowników. Do dzisiaj Tornado pozostaje w wyposażeniu Royal Air Force, Aeronautiki Militare, Luftwaffe i wojsk lotniczych Arabii Saudyjskiej. Zmiana pokoleniowa w lotnictwie wojskowym wymusza jednak stopniowe wycofywanie samolotu i zastępowanie go nowszymi konstrukcjami, takimi jak Eurofighter czy F-35 Lightning II – Joint Strike Fighter.
Niemiecki Panavia Tornado ECR numer 46+57 z Taktisches Luftwaffengeschwader 51.
(fot. Łukasz Golowanow / Konflikty.pl)
Przykładem kooperacji państw europejskich poza obszarem lotnictwa są pociski rakietowe MILAN (Missile d’infanterie léger antichar). Jest to przenośna broń przeciwpancerna średniego zasięgu, wytwarzana przez konsorcjum Euromissilestało założone przez francuskie przedsiębiorstwo Aérospatiale-Matra i niemieckie DaimlerChrysler Aerospace a dzisiaj jest częścią koncernu Airbus Group. Prace projektowe nad pociskiem rozpoczęły się jeszcze w 1962 roku. Do prób przystąpiono w roku 1971, a w roku następnym roku przyjęto na uzbrojenie pierwsze seryjne zestawy. Początkowo MILAN miał znaleźć się tylko na uzbrojeniu piechoty, instalowano go jednak również na pojazdach i śmigłowcach. Okazał się na tyle udany, że jego budowę licencyjną rozpoczęto również w innych państwach europejskich i w Indiach. Wiele armii w dalszym ciągu używa MILAN-ów jako swojej podstawowej przenośnej broni przeciwpancernej – z tego względu system jest cały czas modernizowany.
Po 2000 roku większość europejskich projektów zbrojeniowych jest realizowana przy współpracy z konsorcjum Airbus Group (do 2013 roku EADS – European Aeronautic Defence and Space Company). Jest to największą Europejska firma zbrojeniowa, działającą od 2000 roku, powstała w wyniku fuzji trzech europejskich przedsiębiorstw: niemieckiej DASA, francuskiej Aérospatiale-Matra i hiszpańskiej CASA. Dziś Airbus Group jest czołową firmą zbrojeniową w Europie i drugą na rynkach światowych. Obecnie dzieli się na trzy dywizje: Airbus – produkujący cywilne samoloty pasażerskie; Airbus Defence and Space (dawne Airbus Military, EADS Astrium i Cassidian) – zajmujący się budową samolotów wojskowych, rakiet kosmicznych, satelitów, bezzałogowców czy systemów radarowych; oraz Airbus Helicopters (dawne Eurocopter Group) – produkujący helikoptery cywilne i wojskowe. Oprócz tego Airbus Group ma znaczące udziały w innych wiodących z wojskowego punktu widzenia europejskich spółkach, takich jak: MBDA (producent pocisków rakietowych), Eurofighter GmbH (producent myśliwca Typhoon), NHIndustries, Dassault Aviation, Thales Group, ATR, Patria i innych.
Przykładem projektu, który został zapoczątkowany jako wspólne przedsięwzięcie kilku państw, a następnie pracę nad jego rozwojem przejęło międzynarodowe konsorcjum EADS, jest Eurocopter Tiger. Prace nad nowym, wąskokadłubowym śmigłowcem szturmowym rozpoczęto w 1984 roku. Francuska Aérospatiale i zachodnioniemiecki MBB na podstawie porozumienia rządów obu państw rozwijały projekt aż do 1986 roku, kiedy to anulowano go z uwagi na zbyt wysokie koszty. Po niespełna roku prace jednak wznowiono. Pierwszy prototyp oblatano w 1991 roku. Gdy rok później firma Aérospatiale i MBB włączono do nowo powstałego konsorcjum Eurocopter, prace nad nowym śmigłowcem kontynuowano w ramach nowej spółki. Pierwszą maszynę w konfiguracji seryjnej oblatano na początku 2003 roku, a już parę miesięcy później pierwsze Tigery trafiły do jednostek wojskowych. Nowy śmigłowiec wszedł na wyposażenie armii francuskiej, niemieckiej, hiszpańskiej i australijskiej. Eurocopter Tiger jest obecnie największym rywalem produkowanego przez Boeinga śmigłowca AH-64 Apache. Airbus Helicopters ma też w ofercie wiele śmigłowców produkowanych wcześniej przez firmy, które wchodzą w skład konsorcjum, oraz rozwija zupełnie nowe konstrukcje i modernizuje te będące już w produkcji.
Współczesne projekty
Największym wspólnym europejskim przedsięwzięciem wojskowym ostatnich lat jest wielozadaniowy samolot bojowy nowej generacji Eurofighter Typhoon. Projekt, mimo że pracę nad nim trwają już trzydzieści lat, jest bardzo współczesny, ponieważ maszyna tak naprawdę znajduje się dopiero w połowie swojego planowanego rozwoju. Genezy Eurofightera należy szukać w latach siedemdziesiątych, kiedy to Wielka Brytania, Francja i Niemcy Zachodnie zaczęły szukać następców dla używanych do tej pory samolotów Jaguar, F-4 Phantom II i Harrier. Rozpoczęcie prac nad nowym projektem zbiegło się w czasie z wprowadzeniem przez Związek Radziecki nowych samolotów MiG-29 i Su-27, maszyn o świetnych charakterystykach i silnym uzbrojeniu. Jednocześnie w Stanach Zjednoczonych do służby wchodziły samoloty F-15 i F-16. Część państw europejskich, które użytkowały sprzęt amerykański w postaci przestarzałych już Phantomów, uznała, że zakup nowoczesnych i drogich F-15 jest mniej opłacalny niż podjęcie produkcji wspólnego europejskiego samolotu wielozadaniowego.
Francja, Niemcy i Wielka Brytania sformowały grupę roboczą ECA (European Combat Aircraft). Ustalono, że nowy samolot będzie dwusilnikową maszyną w układzie delta o właściwościach skróconego startu i lądowania. Z ostatniego punktu wkrótce zrezygnowano, co spowodowało wycofanie się z projektu Francuzów, którzy szukali samolotu do zastosowania na swoich lotniskowcach. Każde państwo biorące udział w projekcie miało odmienne wyobrażenie co do nowej konstrukcji. Dlatego też utworzono kolejne grupy projektowe: ACA (Agile Combat Aircraft), ECF (European Combat Fighter) i tak dalej. Z uwagi na różnice poglądów każda strona kontynuowała prace na własną rękę i stało się jasne że wypracowanie wspólnego stanowiska będzie niezwykle trudne czy wręcz niemożliwe.
Brytyjski Eurofighter Typhoon nad Libią. Widoczne bomby Enhanced Paveway II i pociski powietrze-powietrze AMRAAM.
(fot. Eurofighter Jagdflugzeug GmbH )
W 1983 roku brytyjska BAE wraz z tamtejszym ministerstwem obrony ogłosiły rozpoczęcie prac nad nowym samolotem w ramach programu EAP (Experimental Aircraft Programme). W ramach EAP wspólnymi siłami rządów RFN, Hiszpanii, Francji i Wielkiej Brytanii zaczęto opracowywać nowy samolot pod nazwą Future European Fighter Aircraft (Europejski Samolot Myśliwski Przyszłości). Strona Francuska ponownie zażądała, aby samolot był przystosowany do operowania z lotniskowców, i próbowała wymusić pozycję lidera projektu. Z uwagi na niemożność przeforsowania swoich postulatów Francuzi zrezygnowali z dalszego udziału w przedsięwzięciu i pracowali nad własnym projektem (z którego później narodził się Dassault Rafale). Przedsiębiorstwa biorące udział w pracach i rządy poszczególnych państw finansowały program po połowie. Aby sprawniej koordynować projekt, utworzono konsorcjum Eurofighter GmbH i EuroJet GmbH. (do pracy nad napędem). Prototyp samolotu EAP oblatano 8 sierpnia 1986 roku. EAP stał się jednak Eurofighterem dopiero w 1992 roku. Po ostatecznym wyborze radaru, części awioniki i wprowadzeniu kilku przeróbek płatowca – pierwszy prawdziwy prototyp Eurofightera wzbił się w powietrze w marcu 1994 roku. Do 2002 roku oblatano siedem prototypów i kilka maszyn produkcji przedseryjnej do testów nowego wyposażenia, a od 2003 roku samoloty zaczęły trafiać do jednostek. Produkcję Eurofightera podzielono na trzy transze, z których każda kolejna miała być coraz bardziej zaawansowana. Pracom nad doskonaleniem myśliwca przewodzą koncerny Airbus Group i BAE Systems oraz włoska Alenia Aermacchi.
Kolejny duży projekt rozwijany współcześnie to europejski samolot transportowy Airbus A400M Atlas rozwijany przez Airbus Defence and Space. Prace nad maszyną mającą zastąpić starzejące się floty samolotów transportowych C-130 Hercules i Transall C-160 rozpoczęły się jeszcze w 1982 roku. Początkowo brały w nich udział nie tylko firmy europejskie, takie jak Aérospatiale, British Aerospace i MBB, ale również amerykański Lockheed. Jak to bywało w przeszłości, i tym razem doszło do różnicy zdań i poglądów dotyczących projektu. Z tego względu Lockheed wystąpił z programu w 1989 roku, uznając, że lepiej zająć się ulepszaniem C-130. Na miejsce Lockheeda weszły firmy Alenia i CASA, a konsorcjum przyjęło nazwę Euroflag. Pracę kontynuowano i już w 2003 roku podpisano porozumienie o zakupie przez wszystkie strony 212 egzemplarzy. W wyniku wycofania się Włoch z projektu zamówienie zmniejszono jednak do 174 sztuk.
Program zanotował duże opóźnienia. Pierwszy prototyp oblatano w 2009 roku – mimo że wcześniej zakładano, iż do 2008 roku w jednostkach będą już służyły pierwsze samoloty seryjne. Z tego względu zaczęto naliczać Airbusowi kary umowne, na co ten się nie zgadzał i groził zamrożeniem projektu. Ostatecznie producent i państwa biorące udział w projekcie doszły do porozumienia i program jest kontynuowany. Pierwsze seryjne Atlasy trafiły do Armée de L’air w 2013 roku.
Oczywiście powyższe zestawienie projektów militarnych realizowanych wspólnie przez poszczególne państwa europejskie nie wyczerpuje tematu i można by wymienić jeszcze przynajmniej kilka innych mniej lub bardziej udanych przykładów. Mimo wielu problemów i częstego braku porozumienia czy wspólnej koncepcji państwom zjednoczonej Europy wciąż udaje się stworzyć nowoczesny i konkurencyjny sprzęt wojskowy, który zdobywa uznanie na całym świecie.
Bibliografia
A400M (Future Large Aircraft) Military Transport Aircraft, airforce-technology.com. Dostęp: 21 września 2014.
Airbus Defence and Space, airbusdefenceandspace.com. Dostęp: 21 września 2014.
Eurocopter Tiger, 1991 (Tigre, Gerfaut), samolotypolskie.pl/samoloty/951/126/Eurocopter-Tiger2. Dostęp: 20 września 2014.
MILAN Anti-Tank Missile System, France, army-technology.com. Dostęp: 21 września 2014.
SEPECAT Jaguar, thunder-and-lightnings.co.uk. Dostęp: 21 września 2014.
SEPECAT Jaguar Ground Attack Aircraft, United Kingdom, airforce-technology.com. Dostęp: 20 września 2014.
SEPECAT Jaguar, 1968, samolotypolskie.pl. Dostęp: 21 września 2014.
A400M. The versatile airlifter, militaryaircraft-airbusds.com. Dostęp: 21 września 2014.
Tornado. Weapon System of Choice 2025+, panavia.de. Dostęp: 21 września 2014.
Tornado Multirole Aircraft, airforce-technology.com. Dostęp: 20 września 2014.
