„Wielkie złudzenie” to niespełna dwustustronicowy esej opowiadający o historii zjednoczonej Europy i polemizujący z ideą tworzącą jej fundament. Nie można go jednak zakwalifikować jednoznacznie ani jako eurosceptycznego w najpowszechniejszym znaczeniu tego słowa. Autor nie sprzeciwia się bowiem integracji europejskiej jako takiej, powiedziałbym raczej, że przeciwstawia się jej praktycznemu wdrożeniu i towarzyszącej temu hipokryzji historycznej.
Autor pochodzi z wojskowej rodziny. Jego ojciec służył w piechocie w Brytyjskiej Armii Renu i innych garnizonach. Młody Kevin wychowywał się cały czas wśród żołnierzy i w napięciu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych związanemu z terrorystyczną działalnością Irlandzkiej Armii Republikańskiej. Wielokrotnie miał styczność z saperami i już na zawsze pozostał pod wrażeniem ich elitarności, nieformalnego stylu bycia i odrębności od reszty armii. Nie wiedząc, co go czeka, postanowił zostać jednym z nich.
Moją wyobraźnię rozpaliła szczególnie wojna falklandzka. Była to najbardziej bezwzględna z wojen, starcie dwóch armii, których trzon stanowiła piechota, walka w zwarciu, często na bagnety, zwycięstwo osiągnięte wyłącznie przy użyciu brutalnej siły i ekstremalnej przemocy, którą z trudem mogłem zrozumieć. Właśnie brutalność tych walk sprawiała, że wciąż przewracałem strony. Mężczyzna przeciwko mężczyźnie, moje umiejętności przeciwko twoim, moja siła przeciwko twojej. To nie była wojna wyrafinowanych technologii, bitew nie wygrywano dzięki pociskom manewrującym Tomahawk, niewykrywalnym myśliwcom czy samolotom bezzałogowym. To była brudna, wyczerpująca, krwawa walka najbardziej pierwotnego rodzaju, takiego, który niemal się nie zmienił od zarania ludzkości.
Ta książka to nie tyle skarbnica wiedzy oficjalnej historii polskiej piłki nożnej, bo tę możemy znaleźć w rocznikach statystycznych i skarbach kibiców, ile wycieczka za kulisy sceny, jaką była pierwsza liga. Więcej niż o ówczesnych wynikach i składach dowiemy się o funkcjonowaniu Widzewa i innych drużyn w realiach socjalistycznych. Fałszywe etaty, powołania do wojskowych kubów Legia i Śląsk, dziwne nieoficjalne rozliczenia, wykorzystywanie znajomości w ministerstwach czy zjednoczeniach przemysłowych, problemy przy transferach zagranicznych, okazja do pokątnego handlu przy wyjazdowych meczach reprezentacyjnych czy w europejskich pucharach.
To było zadanie, które musiałem wykonać własnymi rękami: żadnych robotów, żadnej broni, promieni laserowych, czy gadżetów Jamesa Bonda. Tylko ja i para kombinerek. Ministerstwo Obrony wydało miliony funtów na wymyślne roboty, które były idealne w Londynie czy Manchesterze, ale bezużyteczne w Iraku. Mój robot często po prostu odmawiał posłuszeństwa w irackim upale, a poza tym nie było szans, żeby zjechał po stromym błotnistym zboczu do przepustu. Pomimo wszystkich tych pieniędzy wydanych na skomplikowane urządzenia, ja musiałem się zmierzyć z dwoma największymi bombami, jakie kiedykolwiek tu widziano, mając do dyspozycji wyłącznie parę kombinerek…
Ci, którzy znają książki Leszka Adamczewskiego, wiedzą, że nie jest to typowa rozprawa historyczna ułożona chronologicznie lub problemowo. Książka to autorski wybór najciekawszych tematów i zagadnień. Poszczególne rozdziały nie są nawet poukładane chronologicznie, a to akurat wielka szkoda. „Burza…” zaczyna się bitwą o Altdamm (dzisiejsze Dąbie) w 1945 roku, aby zaraz potem przejść do tematu odwiedzającego te tereny w 1939 roku Hitlera.
Pleskot użył niecodziennej kompozycji dwóch typów narracji: zbeletryzowanej, przypominającej w formie powieść kryminalną, dzięki czemu Czytelnik ma poczucie obecności w samym środku wydarzeń, i zamiennie klasycznego tekstu popularnonaukowego. Całość pisana jest łatwym i przystępnym językiem, co powoduje, iż czyta się szybko i przyjemnie, w szczególności jeśli chodzi o treść napisaną w formie zbeletryzowanej.
Na pewno nie jest to typowa biografia polityczna. Podtytuł zobowiązuje, więc sporo miejsca zajmuje opis relacji Katarzyny z jej faworytami, mężem, potem synem. Co do faworytyzmu – to, co było nie do pomyślenia w innych krajach Europy, stało się w Rosji regułą za rządów cesarzowych Anny, Elżbiety i Katarzyny. Kilku kochanków tej ostatniej zrobiło zawrotne kariery, z Potiomkinem – „księciem książąt” i prawdopodobnym małżonkiem – na czele. Stanisława Poniatowskiego z kolei, ojca jej córki, uczyniła królem Polski. Inni pełnili raczej funkcję chłopców do towarzystwa, tracących zaufanie cesarzowej zazwyczaj wtedy, kiedy stawali się zbyt łasi na honory i pieniądze. Dochodziło do tak kuriozalnych sytuacji, że kolejnych faworytów podsuwał jej sam Potiomkin, do końca życia cieszący się wyjątkowymi względami cesarzowej.
Jakkolwiek Autorka opisuje niezwykle ciekawe zjawisko, trudno nie zauważyć dość niefortunnego doboru literatury źródłowej. Zważywszy na to, jak bardzo zakłamanym wobec obywateli był terror Stalina i jak wiele zależało w tamtym okresie od najzwyczajniejszej propagandy, trudno oprzeć się wrażeniu, że opisy szturmujących punkty rekrutacyjne kobiet były stekiem bzdur, pisanych pod dyktando politruków. Odwoływanie się do tekstów publikowanych w „Izwiestiach”, „Prawdzie” czy „Komsomolskiej Prawdzie” jest tym bardziej niebezpieczne, że każdy, kto choć trochę orientuje się, jakim tworem było państwo sowieckie, wie, że gazety te prawdę miały co najwyżej w nazwie.
Krzywdzące dla Autora byłoby uproszczenie problematyki zawartej w książce do odpowiedzi na pytanie, skąd w Europie wzięły się pomidory, a w Ameryce konie. Mann pełnymi garściami czerpie ze bogatego zbioru ciekawostek, ale nie dla taniego efekciarstwa. Służą one raczej do zilustrowania wywodu podpartego bogatą bibliografią i rozmowami z naukowcami – archeologami, antropologami, biologami, ekonomistami i specjalistami z zakresu historii rolnictwa.
