Historia Polski po drugiej wojnie światowej fascynuje, interesuje i nadal wzbudza sensacje i kontrowersje. Ja jednak wolę, gdy książka ani nie wzbudza sensacji, ani nie jest kontrowersyjna, jest za to porządnie napisaną rozprawą, której zadaniem jest przedstawienie danego zagadnienia historycznego. Takę pracą jest opublikowana drukiem rozprawa doktorska Elżbiety Kowalczyk „Działalność Związku Patriotów Polskich na Wileńszczyźnie 1944–1946”, która ukazała się w tym roku nakładem Oficyny Wydawniczej RYTM i Instytutu Pamięci Narodowej, gdzie Autorka zresztą pracuje.

Jeśli ktoś jest wielbicielem książek Simona Sebaga Montefiorego albo chce się dowiedzieć, jak napisać książkę jak najbardziej historyczną, zawierającą mnóstwo cennych informacji, którą jednak czyta się jak powieść sensacyjno-kryminalną Marka Krajewskigo, Marcina Wrońskiego czy Jacka Higginsa, połączoną jeszcze z opisami bitew rodem z „Wojny i pokoju” Dostojewskiego i powieściami Kiplinga, powinien jak najszybciej przeczytać książkę Petera Hopkirka „Wielka Gra. Sekretna wojna o Azję Środkową”! Nie mogłem się od tej książki oderwać, a niestety musiałem!

W przeciwieństwie do europejskiego teatru działań wojennych problematyka uczestnictwa rosyjskich emigrantów i ochotników po stronie Cesarstwa Japonii w walkach przeciwko ZSRR w czasie II wojny światowej jest w Polsce kompletnie nieznana i nieobecna w naszej historiografii, nawet w publicystyce.

Dowódca dywizji wyskoczył z samochodu i biegł w kierunku Hitlera i Mussoliniego, przytrzymując stalowy hełm tańczący mu na głowie. Zupełnie bez tchu stanął przed… samochodem Hitlera. Zdezorientowany, nie wiedział, komu ma składać meldunek. Hitler krótkim ruchem ręki wskazał na sąsiada. Oficer od razu zaczął meldować, a stojący z tyłu esesmani ze straży przybocznej Hitlera pękali ze śmiechu z „chwackiego” włoskiego generała.

Czy jest ktoś, kto nie pamięta „Człowieka z żelaza” Andrzeja Wajdy, kto nie pamięta pierwszych odcinków kultowego serialu „Dom” i perypetii braci Talarów, którzy odbudowują zniszczoną stolicę, a jeden z braci jest przodownikiem pracy socjalistycznej i zbiera pochwały oraz odznaczenia, a zarazem okazuje się być kompletnym nieudacznikiem jeśli chodzi o kierowanie budową?

No cóż, niektóre tematy naprawdę są nieśmiertelne, bez względu na to, ile już o nich napisano. Tym razem chodzi o inwazję armii niemieckiej wraz z sojusznikami na ZSRR w czerwcu 1941 roku. Temat rzeka i to dość obszerny. Zagadnienie operacji „Barbarossa” przedstawił w dość leksykalny sposób brytyjski historyk i publicysta Christopher Alisby, autor takich książek jak „Hitler’s Renegades” (jeszcze niestety niewydana w Polsce) i „Piekło na froncie wschodnim. Waffen-SS w Rosji 1941–1945”.

Książka pojawiła się niecałe dwa lata temu i aż dziw bierze, iż nie wzbudziła zainteresowania mediów i środowiska historycznego, a w pełni na to zasługuje. Dlaczego? Po pierwsze: ukazuje historię dwu państw, a bardziej dwu narodów, w bardzo dla obu ważnym czasie, w latach 1904–1945. Po drugie: autorzy prezentują pierwsze tak kompleksowe i tak ciekawe opracowanie historii stosunków dyplomatycznych Polski i Japonii. Niestety u nas zainteresowanie mediów i tygodników wzbudzają sprawy kontrowersyjne, a szkoda, bo w tej książce są przynajmniej trzy gotowe scenariusze na filmy. No ale powoli i po kolei.

Kiedy ktokolwiek – nawet, powiedzmy sobie, przeciętny historyk – usłyszy hasło „dywizja Waffen SS”, zaświtają mu dwie myśli: zbrodniarze wojenni lub/i elita wojskowa. Ten skrót myślowy jest i nie jest prawdą, w zależności od tego, o jakiej dywizji, jednostce, formacji mówimy. Rudolf Pencz przybliża tym razem polskiemu Czytelnikowi historię jednostki w składzie Waffen-SS, której nie można nazwać ani elitarną, ani zbrodniczą.

Praca Leszka Sobolewskiego na pewno wybija się ponad przeciętność, nie mówię tylko o niszowym, za to arcyciekawym, temacie, ale i o powalającej bazie źródłowej, w której Czytelnik znajdzie dokumenty japońskie, publikacje w języku japońskim, wietnamskim, francuskim i angielskim, po polsku publikacji jest pięć, co tylko potwierdza, jak wielką lukę wypełnia ta pozycja.

Historia Japonii jest w Polsce, i nie tylko w Polsce, traktowana trochę po macoszemu i tak naprawdę nie może to za bardzo dziwić. Na naszym rynku księgarskim, również naukowym, można zapoznać się z głównie pracami ogólnymi – syntezami dziejów Kraju Kwitnącej Wiśni i publikacjami na nieśmiertelny temat japońskiej marynarki wojennej w czasie II wojny światowej. Próżno szukać szczegółowych monografii czy biografii, choć z zadowoleniem mogę zauważyć, iż za sprawą warszawskiego wydawnictwa TRIO ten stan się zmienia.