Podstawowym zadaniem piechoty morskiej jest zdobycie przyczółków poprzez desant z morza. Desant może odbywać się za pomocą okrętów, barek i poduszkowców desantowych, śmigłowców, pionowzlotów lub pojazdów pływających. Najpopularniejszym przedstawicielem tej ostatniej grupy jest amerykański pływający transporter opancerzony AAV7 (Amphibious Assault Vehicle model 7), znany również pod nazwą LVTP-7 (Landing Vehicle, Tracked, Personnel model 7).
Historia powstania
Dostarczanie żołnierzy, sprzętu i zaopatrzenia z okrętów na ląd od wieków stanowiło wyzwanie. Charakter działań w czasie drugiej wojny światowej na Pacyfiku, zmuszający wojska amerykańskie do wielu desantów na wyspy okupowane przez Japończyków, wymusił poszukiwanie nowych rozwiązań. Wtedy pojawiła się idea pojazdu pływającego, który nie tylko pokonałby wodę dzielącą okręt desantowy o dużym zanurzeniu od plaży, ale także mógłby później wspierać działania piechoty morskiej już na lądzie.
W ten sposób narodziła się rodzina pojazdów LVT (Landing Vehicle Tracked), które odegrały kluczową, ale często pomijaną rolę w czasie wojny na Pacyfiku. Początkowo służyły wyłącznie do transportu żołnierzy, ale wkrótce pojawiły się odmiany uzbrojone i wozy wsparcia ogniowego. W czasie wojny powstała cała rodzina pojazdów LVT-1 -2, -3, -4, nieoficjalnie nazywanych amtrakami, aligatorami lub w skrócie gatorami. Po wojnie opracowano LVT-5, który zastąpił wszystkie poprzednie wersje. Mógł przetransportować na ląd trzydziestu czterech żołnierzy i był uzbrojony w karabin maszynowy 7,62 milimetra. Na jego bazie powstał pojazd dowodzenia, ewakuacji medycznej i wsparcia ogniowego.
W marcu 1964 roku amerykańska piechota morska zgłosiła zapotrzebowanie na nowy wóz desantowy. Po analizach kilku konstrukcji zaprojektowanie nowego transportera powierzono firmie FMC Corporation (obecnie po serii przekształceń należy ona do koncernu BAE Systems). Pojazd miał mieć możliwość transportu dwudziestu pięciu w pełni wyposażonych żołnierzy lub 4500 kilogramów ładunku. Pierwszy z piętnastu prototypów ukończono we wrześniu 1967 roku, a miesiąc później trafił na próby do wojska. Testy pojazdu nazwanego LVTPX12 zakończyły się po dwóch latach i pojazd trafił do produkcji seryjnej pod nazwą LVTP-7. W lipcu 1970 roku Departament Obrony zamówił 942 pojazdy, a pierwsze z nich zostały dostarczone po roku. Dostawy zakończyły się w 1974 roku i wtedy też wycofano wszystkie warianty starszych LVT-5. W 1985 roku w amerykańskiej piechocie morskiej nastąpiła oficjalna zmiana nazwy na AAV7 (często spotyka się też zapis AAV-7).
Opis techniczny
Załogę stanowią trzy osoby: kierowca, dowódca i strzelec. Kierowca zajmuje miejsce z lewej strony z przodu kadłuba. Ma do dyspozycji wieżyczkę z siedmioma peryskopami, do których na wypadek działań nocnych można zamontować noktowizor. Za kierowcą siedzi dowódca, który również ma do dyspozycji wieżyczkę z siedmioma peryskopami. Obie wieżyczki są umieszczone jedna za drugą i są tej samej wysokości, przez co dowódca ma ograniczone pole widzenia. Aby temu zaradzić, przy stanowisku dowódcy zamontowano dodatkowo wyższy pojedynczy peryskop M17C. Po prawej stronie kadłuba znajduje się stanowisko strzelca, który ma wieżyczkę z dziewięcioma peryskopami o powiększeniu ×1 i ×8 oraz karabinem maszynowym Browning M2HB kalibru 12,7 milimetra. Wieża obracana jest za pomocą systemu elektrohydraulicznego, a kąt podniesienia lufy wynosi od –15 do +60 stopni. Pancerz stanowią płyty aluminiowe o maksymalnej grubości 45 milimetrów. Transporter nie jest zabezpieczony przed skutkami użycia broni ABC.
Na lądzie ze względu na wymiary AAV7 jest dużo większym celem od większości współczesnych transporterów i bojowych wozów piechoty. Jednak mieści też znacznie więcej żołnierzy
(fot. Maciej Hypś, konflikty.pl)
Zgodnie z wymaganiami AAV7 może zabrać dwudziestu pięciu żołnierzy desantu lub ponad cztery tony ładunku. Załadunek i rozładunek odbywa się przez umieszczoną z tyłu kadłuba opuszczaną hydraulicznie rampę. Gdyby technika zawiodła znajdują się w niej również małe drzwi awaryjne otwierane ręcznie. Ponadto w stropie znajdują się dwie podłużne podnoszone ręcznie klapy, które pozwalają opuścić pojazd przez dach. Jest to jednak rozwiązanie głównie awaryjne, ponieważ w czasie walki żołnierze znajdujący się tak wysoko byliby łatwym celem. Łatwym celem jest zresztą sam pojazd ze względu na duże wymiary: ma prawie 8 metrów długości, 3 wysokości i ponad 3 szerokości. W środku żołnierze desantu zajmują miejsca na trzech ławkach, z których dwie umieszczone są wzdłuż burt, a trzecia na środku.
Silnik umieszczono z przodu z prawej strony całkowicie aluminiowego kadłuba, co po pierwsze zwiększa ochronę załogi przed ostrzałem z tej strony, a po drugie zwalnia miejsce na przedział desantowy z tyłu. W oryginalnych pojazdach napęd stanowił ośmiocylindrowy silnik Detroit Diesel 8V-53T o mocy 300 kW z turbodoładowaniem. Układ napędowy HS-400 składa się z przekładni hydrokinetycznej ze sprzęgłem blokującym, automatycznej skrzyni biegów z czterema biegami do przodu i dwoma do tyłu, mechanizmu skrętu i przystawki pozwalającej przenieść moc na dwa umieszczone z tylu pędniki wodne. W przypadku awarii transporter może poruszać się w wodzie również dzięki przewijaniu gąsienic. Powietrze dostaje się do silnika przez umieszczone w stropie w przedniej prawej części kadłuba żaluzje, które na czas pływania są szczelnie zamykane, aby woda nie dostała się do silnika. Wtedy powietrze pobierane jest przez umieszczony na środku kadłuba wyższy komin przypominający nieco chrapy okrętów podwodnych. AAV7 porusza się na gąsienicach na sześciu dwuobręczowych kołach nośnych. Koła napędowe są z przodu, a napinające – z tyłu. Na drodze pojazd może się rozpędzić do 64 kilometrów na godzinę i ma zasięg 480 kilometrów. Maksymalna prędkość w wodzie to 13 kilometrów na godzinę do przodu i 7 kilometrów na godzinę do tyłu. AAV7 może pokonywać rowy do szerokości 2,5 metra.
AAV7A1
W 1982 roku zainicjowano Program Wydłużenia Czasu Służby (Service Life Extension Program, SLEP) AAV7. Modernizacja objęła wszystkie kluczowe elementy pojazdu: napęd, uzbrojenie i opancerzenie. Nowa jednostka napędowa to wielopaliwowy silnik Cummins VT 400-903 o mocy 300 kW, a zmodernizowany układ napędowy HS-400-3A1 pozwala na skręcanie pojazdem z dowolnym promieniem. Wzmocniono także układ zawieszenia, a naciąg gąsienic można teraz regulować również z wnętrza pojazdu.
Uzbrojenie uzupełniono o granatnik Mk 19 kalibru 40 milimetrów, a środki obronne powiększyły się o osiem wyrzutni granatów dymnych. Dodatkowo układ napędzania wieżyczki został zmieniony na całkowicie elektryczny, a łuski są automatycznie wyrzucane na zewnątrz. Ponadto w celu zwiększenia skuteczności bojowej podwyższono kopułę dowódcy, który dzięki temu zyskał większe pole obserwacji. Z kolei kierowca otrzymał bardziej ergonomiczną tablicę rozdzielczą.
AAV opuszcza okręt desantowy USS Germantown. Dobrze widoczne uzbrojenie w wieży – karabin maszynowy i granatnik – oraz wyrzutnie granatów dymnych
(fot. US Navy / Mass Communication Specialist 2nd Class Amanda R. Gray)
Inne zmiany obejmują: ulepszony system przeciwpożarowy, radio z szyfrowaniem głosu, ulepszoną wentylację przedziału desantowego, uszczelnienie pojazdu przez zastosowanie lepszych uszczelek wokół wlotów powietrza, rampy i wylotu spalin, dodatkowy zewnętrzny zbiornik paliwa i zdejmowalne światła przednie. Zmodernizowane pojazdy najłatwiej rozpoznać właśnie po przednich prostokątnych światłach (oryginalnie były okrągłe) oraz po dwóch lufach w wieżyce. Wszystkie starsze wozy zmodernizowano do 1986 roku, a ponadto piechota morska zamówiła 239 fabrycznie nowych pojazdów w tej konfiguracji.
Nowy pancerz, kolejne zmiany
Gdy zakończono dostawy AAV7A1, piechota morska doszła do wniosku, że transportery potrzebują lepszej ochrony balistycznej. Najlepsze rozwiązanie problemu zaproponował Rafael. Nowy pancerz, składający się z dwóch warstw paneli z tłoczonej blachy perforowanej, jest montowany na burtach, dachu i wszystkich włazach. Pierwsza warstwa umieszczona jest w odległości 150 milimetrów od kadłuba, a druga – kolejne 25 milimetrów dalej. Pancerz dostarczany jest w formie zestawów do samodzielnego montażu i został nazwany Enhanced Appliqué Armour Kit (EAAK).
Transporter doposażony w EAAK ma:
- 95% szans na wytrzymanie ostrzału bronią kalibru 14,5 milimetra z odległości 300 metrów,
- 95% szans na wytrzymanie ostrzału bronią kalibru 12,7 milimetra z dowolnej odległości,
- 99% szans na wytrzymanie uderzenia odłamkami pocisku artyleryjskiego kalibru 155 milimetrów zdetonowanego w odległości 15 metrów.
Pierwsze pancerze dodatkowe dostarczono do testów 1989 roku, a dwa lata później rozpoczęto seryjną produkcję, która zakończyła się w 1993 roku. Kolejne zamówienia na dodatkowe opancerzenie wojsko złożyło w 2003 roku po rozpoczęciu operacji „Iraqi Freedom”.
AAV7 wyposażony w dodatkowy pancerz EAAK
(fot. Maciej Hypś, konflikty.pl)
Dodatkowy pancerz EAAK zwiększył obciążenie silnika i zawieszenia, dlatego zaszła konieczność kolejnej modernizacji transporterów, aby przywrócić im dawną mobilność. Program modernizacji nazwano Reliability, Availability, Maintainability, Rebuilt to Standard (RAM/RS), a wykonawcą w 1997 roku został BAE Systems. Jako napęd zastosowano zmodernizowany silnik Cummins VTA-903T o mocy 368 kW stosowany w bojowych wozach piechoty M2 Bradley. Z Bradleya przeniesiono także układ zawieszenia. Te środki pozwoliły przywrócić oryginalny stosunek mocy do masy pojazdu. Pierwszy zmodernizowany pojazd dostarczono w 1999 roku. Modernizacja objęła wszystkie wozy pozostające w służbie.
Zwiększona przeżywalność
Zakończenie służby AAV7 przewidziano na 2030 rok. Aby do tego czasu transportery nadal miały odpowiednią wartość bojową, piechota morska zażyczyła sobie kolejnej modernizacji, która nazwano AAV Survivability Upgrade Program (AAV SU). Jest on pokłosiem operacji prowadzonych w Iraku, gdzie transporter okazał się niewystarczająco odporny na improwizowane ładunki wybuchowe. W sierpniu 2005 roku czternastu żołnierzy zginęło, gdy AAV7 wyleciał w powietrze na IED. Modernizacja obejmuje wymianę elementów przestarzałych lub zużytych i przywrócenie pozostałych części do stanu nowości.
Mający swoje lata pancerz EAAK zostanie zastąpiony dwudziestoma trzema panelami ceramicznymi z przodu i po bokach oraz dalszymi dwudziestoma sześcioma cieńszymi panelami na dachu. Każdy panel może być przenoszony przez dwóch żołnierzy, a montaż całości zajmuje półtorej godziny. Dodatkowo na spodzie kadłuba zamontowano pancerz aluminiowy, który daje AAV7 ochronę przed IED na poziomie pojazdów klasy MRAP, a w przedziale desantowym znajdą się nowe karuzelowe siedzenia podczepiane do sufitu o zwiększonej odporności na wybuch min.
Dodatkowe opancerzenie wiąże się z kolejnym przyrostem masy o mniej więcej 4 tony, więc niezbędna okazała się kolejna modernizacja napędu, która tym razem polegała na zastosowaniu wzmocnionego silnikaVT903 o mocy 503 kW oraz wymianie układu przeniesienia napędu i układu zawieszenia. Dzięki temu wzrosła także prędkość pływania.
Wnętrze przedziału desantowego pomieści nie tylko żołnierzy, ale także zapas żywności na trzy dni prowadzenia działań
(fot. Maciej Hypś, konflikty.pl)
Wykonawcą modernizacji jest przedsiębiorstwo Science Applications International Corporation (SAIC), które w najbliższym czasie powinno dostarczyć piechocie morskiej szesnaście prototypów. Jeśli zostaną one zaakceptowane, seryjna modernizacja 392 pojazdów może rozpocząć się jeszcze w 2017 roku, a pełna gotowość operacyjna jest planowana na 2023 rok. AAV7SU mają zapewnić transport dla czterech batalionów piechoty morskiej.
Wersje specjalistyczne AAV7
AAVC-7A1 – pojazd dowodzenia. Wieża z uzbrojeniem została zdjęta, a w przedziale desantowym znajduje się dziewięć stanowisk sztabowych oraz dodatkowe wyposażenie do komunikacji. Uzbrojenie stanowi pojedynczy karabin M249 montowany na zewnętrznym zaczepie.
AAVR-7A1 – wóz techniczny. Uzbrojenie jest identyczne jak w pojeździe sztabowym. Oprzyrządowanie warsztatowe obejmuje sprężarkę powietrza, ładowarkę akumulatorów, generator prądu, spawarkę i zestaw narzędzi. Na dachu zamontowany jest składany żuraw o udźwigu 2700 kilogramów, który może być schowany do wnętrza pojazdu. Ponadto w pojeździe zamontowano wyciągarkę o uciągu 22 ton z liną o długości osiemdziesięciu metrów. Załogę stanowi pięć osób.
W 1988 roku podpisano umowę na opracowanie pługu przeciwminowego dla AAV7. Wykonawcą został Caterpillar. Pług ma szerokość rozstawu gąsienic i służy przede wszystkim do ochrony samego pojazdu. Zadaniem drugorzędnym jest systemowe oczyszczanie z min miejsc lądowania i drogi w głąb lądu.
Powstał również wyspecjalizowany pojazd przeciwminowy, w którym w przedziale transportowym zamontowano wyrzutnie ładunków wydłużonych Mk 22. Rakieta z liną z ładunkami wybuchowymi leci na odległość 550 metrów. Po upadku na ziemię następuje detonacja, która powinna zniszczyć 80% min położonych w odległości do siedmiu metrów po obu stronach liny.
Użytkownicy zagraniczni
Brazylia zamówiła czternaście AAV7A1 w kwietniu 1995 roku. Zamówienie obejmowało dwanaście transporterów piechoty, jeden wóz dowodzenia i jeden pojazd techniczny. Wszystkie pojazdy zostały dostarczone rok później. Później zamówiono także kolejnych dziesięć AAV7A1, jeden AAVC-7A1 i jeden AAVR-7A1. W 2012 roku brazylijski rząd poprosił o sprzedaż dwudziestu sześciu AAV7RAM/RS oraz modernizację posiadanych już pojazdów do tego samego standardu. Ich dostawy mają zakończyć się w tym roku.
AAV7A1 południowokoreańskiej piechoty morskiej
(fot. James E. Lotz, US Air Force)
W lipcu 1997 roku w fabryce Samsunga w Changwon wyprodukowano na licencji pierwszego AAV7A1 w Korei Południowej. Koreańczycy zbudowali kadłuby, a większość głównych komponentów dostarczono w zestawach do montażu ze Stanów Zjednoczonych. Pomniejsze elementy wyposażenia również wyprodukowano na miejscu. W 1999 roku Samsung Techwin podpisał z BAE Systems umowę na produkcję kolejnej transzy pojazdów. W latach 1998–2001 Korea Południowa otrzymała pięćdziesiąt siedem transporterów wyprodukowanych na miejscu. Ponadto bezpośrednio ze Stanów Zjednoczonych zakupiono sześćdziesiąt jeden oryginalnych AAV7 i czterdzieści dwa AAV7A1. Po kolejnych dostawach krajowych Korea Południowa posiada ogółem 269 pojazdów jest drugim największym ich użytkownikiem.
W 2000 roku zakończyły się dostawy transporterów do Hiszpanii. Kraj ten kupił dziewiętnaście pojazdów AAV7, które następnie na miejscu zmodernizowano do wersji A1. Jest to szesnaście transporterów piechoty, dwa pojazdy dowodzenia i jeden wóz techniczny.
Włochy zakupiły dwadzieścia cztery AAV7 i jeden AAVC-7. Czternaście transporterów jest używanych przez wojska lądowe, a dziesięć i pojazd sztabowy – przez piechotę morską. Wozy były w wersji oryginalnej do 1999 roku, kiedy to podpisano umowę na ich modernizację do najnowszej wersji RAM/RS. Włochy są pierwszym klientem eksportowym, który kupił ten pakiet modernizacyjny. Dodatkowo w tym samym roku Włochy kupiły dziewięć używanych pojazdów ze Stanów Zjednoczonych, a kolejne dostawy trzynastu i czterech wozów nastąpiły w 2001 i 2002 roku. Wszystkie zostały doprowadzone do najnowszego standardu w zakładach Goriziane.
W 2003 roku Tajwan kupił pięćdziesiąt cztery używane AAV7A1, które zostały dostarczone dwa lata później. Wtedy też kraj ten wycofał 150 posiadanych jeszcze LVT-5. W kolejnych latach wszystkie pojazdy przeszły modernizację do wersji RAM/RS. W 2016 roku dokupiono jeszcze trzydzieści sześć AAV7A1.
W 2014 roku Japonia podjęła decyzję o utworzeniu własnego korpusu piechoty morskiej. Wtedy też zamówiono pięćdziesiąt dwa AAV7 RAM/RS. Dwa lata później w obliczu dalszej rozbudowy nowego rodzaju sił zbrojnych Japonia zamówiła kolejnych trzydzieści pojazdów tego typu, a ich dostawy mają zakończyć się do końca bieżącego roku.
AAV Japońskich Lądowych Sił Samoobrony
(fot. ministerstwo obrony Japonii, Creative Commons Attribution-Share Alike 4.0 International)
Argentyna zakupiła dwadzieścia jeden LVTP-7 już w 1974 roku. Kraj ten jako jedyny poza Stanami Zjednoczonymi użył ich w walce. Najpierw w 1978 roku w konflikcie z Chile o Kanał Beagle, a następnie w wojnie o Falklandy. 2 kwietnia 1982 roku LVTP-7 wzięły udział w zajęciu wysp w ramach operacji „Rosario”. Napotkały wtedy zmasowany ostrzał przeciwnika, ale nikt z załóg nie ucierpiał. Po wykonaniu zadania pojazdy powróciły na kontynent. W kolejnych latach pojazdy przeszły modernizację przeprowadzoną przez lokalną firmę Mecatrol; główną zmianą jest zastosowanie silnika wysokoprężnego Caterpillar C7.
W 2014 roku Filipiny zamówiły osiem AAV7A1, które zostały wyprodukowane przez Samsunga.
Wenezuela posiada jedenaście oryginalnych LVTP-7: dziewięć transporterów oraz po jednym wozie dowodzenia i technicznym. Rozważano ich modernizację na wzór argentyński, ale z planów tych nic nie wyszło, a następnie ogłoszono, że zastąpią je pojazdy produkcji chińskiej.
W związku z nabyciem francuskiego okrętu desantowego Sargento Aldea (dawny Foudre) Chile zakupiło dwanaście AAV7A1 z zapasów amerykańskich.
Trzydzieści trzy transportery posiada Tajlandia.
W boju
Jak już wspomniano, w walce uczestniczyły tylko pojazdy argentyńskie i amerykańskie. USMC po raz pierwszy użył AAV7 w czasie interwencji w Libanie w 1982 roku. Kilkukrotnie wzięły tam udział w wymianie ognia odnosząc nieznaczne uszkodzenia od odłamków i ostrzału z broni małokalibrowej. W październiku 1983 roku, wykorzystując transportery (trzynaście sztuk), marines udanie desantowali się na plaże Grenady w czasie operacji „Urgent Fury”.
Duża liczba pojazdów była zaangażowana w operację „Pustynna Burza” gdzie okazały się dosyć wrażliwe na ostrzał z granatników przeciwpancernych i moździerzy. Dalej była operacja humanitarna w Somalii w 1992 roku, gdzie nie napotkano godnego przeciwnika. Wreszcie w 2003 roku AAV7A1 wzięły udział w drugiej wojnie w Iraku, gdzie ponownie ujawnił się ich niedostateczny poziom opancerzenia, co jak już opisano, poskutkowało wdrożeniem programu AAV Survivability Upgrade Program. Tylko w czasie bitwy pod An-Nasirijją uszkodzonych bądź zniszczonych zostało osiem transporterów, które napotkały ogień czołgowy, artyleryjski i RPG. Jeden wóz został zniszczony w wyniku przyjacielskiego ostrzału z A-10. W trakcie bitwy osiemnastu marines poległo, a siedemnastu zostało rannych, jednak ponieważ w momencie przyjacielskiego ostrzału pojazd znajdował się również pod ogniem przeciwnika, śledczym nie udało się z całą pewnością ustalić, który żołnierz zginął od czyjej kuli.
Jeden z AAV zniszczonych pod An-Nasirijją
(fot. Master Sergeant Edward D. Kniery, USMC)
Następcy AAV7
Zbudowane w latach siedemdziesiątych AAV7 mimo modernizacji wymagają już zastąpienia nowszą konstrukcją. Następca miał być wyłoniony w programie Expeditionary Fighting Vehicle (EFV), który zakładał powstanie pojazdu gąsienicowego o uzbrojeniu i opancerzeniu dwukrotnie silniejszym niż w AAV7 oraz mobilności na lądzie porównywalnej z czołgiem Abrams. Po licznych opóźnieniach i ciągłym przekraczaniu budżetu program anulowano w 2011 roku.
Jednocześnie uruchomiono drugi program Amphibious Combat Vehicle (ACV), który rozbito na trzy fazy. W pierwszym etapie ACV 1.1 głównym kryterium wyboru będzie dostępność pojazdów. Kolejne etapy ACV 1.2 i 1.3 będą obejmować skonstruowanie bardziej zaawansowanych wozów, spełniających bardziej wyśrubowane wymagania.
W fazie 1.1 do realizacji wybrano dwa projekty. Pierwszym jest propozycja konsorcjum BAE System/Iveco Defence Vehicles i bazuje na zmodernizowanym transporterze Iveco SuperAV. Pojazd może zabrać trzynastu żołnierzy desantu, napędzany jest silnikiem o mocy 521 kW, a załogę stanowią trzy osoby. Drugą propozycją jest Terrex II oferowany przez Singapore Technology Kinetics/SAIC. Obie firmy otrzymały kontrakty na produkcję szesnastu prototypów, które zostaną poddane testom w piechocie morskiej. Wybór jednego z nich ma zostać ogłoszony w połowie 2018 roku, a zamówienie ma opiewać na 204 pojazdy.
Kolejne etapy ACV 1.2 i 1.3 będą obejmować skonstruowanie bardziej zaawansowanych wozów, spełniających bardziej wyśrubowane wymagania. Zwycięstwo w jednym etapie nie oznacza automatycznego sukcesu w kolejnych, ale na pewno zwiększa szanse.
Zobacz też: Żelazna pięść ONZ. Pojazdy pancerne misji w Kongu 1960–1963
Bibliografia
D. Użycki, T. Begier, S. Sobala, Współczesne gąsienicowe wozy bojowe, Lampart, Warszawa 1996
D. Doyle, Standard Catalog of U.S. Military Vehicles – 2nd Edition, Krause Publications, Iola, 2003
M. Maloberti, Amphibious Assault Vehicles’ Enduring Popularity in South America, lmdefense.com, dn. 16.06.2017
S. Gourley, Marine Corps Explores AAV Reset Options, defensemedianetwork.com, dn. 16.06.2017
L. Bacon, Marines’ aging amphibious vehicle fleet to get better armor, more power, marinecorpstimes.com, dn. 16.06.2017
A. Romero, South Korean firm sole bidder in DND’s assault vehicle deal, philstar.com, dn. 16.06.2017
M. Eckstein, Marines’ Upgraded AAVs Begin Delivering, Will Comprise One-Third of Lift Need In 2020s, usni.org, dn. 16.06.2017
M. Eckstein, Marines: Amphibious Combat Vehicle Testing Going Well After Delay; On Track To Support June 2018 Downselect, usni.org, dn. 16.06.2017
AAV7 (LVTP-7) Advanced Amphibious Assault Vehicle, militaryfactory.com, dn. 16.06.2017
AAV7A1 / LVTP7A1, army-guide.com, dn. 16.06.2017
Chilean Navy is Negotiating Acquisition of 12 AAV7 Amphibious Vehicles, dialogo-americas.com, dn. 16.06.2017
Chińskie wozy dla Wenezueli, altair.com.pl, dn. 16.06.2017
Materiały prasowe BAE Systems
