Narracja dotycząca okresu odzyskiwania niepodległości skupia się zazwyczaj wokół Warszawy i Krakowa. Najczęściej patriotyzm w owym okresie jest utożsamiany z udziałem w kolejnych powstaniach. Takie pojmowanie historii przełomu XIX i XX wieku przez lata zdominowało sposób myślenia o wydarzeniach z tamtych lat. W „Nie tylko orężem. Bohaterowie wielkopolskiej drogi do niepodległości” Marek Rezler przedstawia specyfikę wielkopolskiej drogi do uniezależnienia się od zaborcy. Drogi opartej na pracy organicznej oraz charakterystycznym dla pozytywizmu podejściu do działalności na rzecz polskiego społeczeństwa.

Już w przedmowie Autor zaznacza, iż praca ta nie ma stać się przewodnikiem turystycznym ani panegirykiem na cześć Mistry. Jako główny cel Runciman obiera zarysowanie dziejów stolicy despotatu Morei. Pierwszy rozdział poświęcony jest ogólnej historii Peloponezu, łatwo jednak można zauważyć, iż starożytność nie jest ulubionym okresem sir Stevena. Autor zdawkowo streszcza setki lat, akcentując głównie burzliwe dzieje związane z rzymskim podbojem, najazdem Wizygotów, a ostatecznie triumfem chrześcijaństwa, które zdaniem badacza wpłynęło na chwilowy upadek greckiej kultury.

Początkowo Persowie nie byli w żaden sposób równorzędnymi partnerami dla Babilończyków. Dzięki małżeństwu córki króla Medów Astiagesa z przywódcą Persów Kambyzesem I stali się dynastycznie zależni od jeszcze wówczas górującego nad nimi królestwa Medii. Wszystko jednak zmieniło się za sprawą nowego perskiego przywódcy – Cyrusa. Ten dynamiczny polityk dość szybko nawiązał przymierze z zasiadającym wówczas na babilońskim tronie Nabunanidem. Obu władców łączyły interesy: Persowie pragnęli wydostać się spod władzy Medów, Babilończycy zaś dążyli do opanowania szlaków handlowych wiodących z Półwyspu Arabskiego przez tereny kontrolowane przez wojsko Astiagesa.

Dane dotyczące Londynu w tym okresie są zatrważające. Ponad 45% dzieci nie dożywało piątych urodzin. Ogromna część społeczeństwa żyła w skrajnym ubóstwie. Ponad sto tysięcy mieszkańców utrzymywało się wyłącznie z działalności przestępczej. Poważną częścią tej społeczności były prostytutki. W wiktoriańskiej Anglii nie troszczono się zbytnio o ludzi żyjących w rodzących się wówczas slumsach. Było to doskonałe miejsce dla ulicznych gangów, morderców i agitatorów chcących zdestabilizować sytuację polityczną. Obok pospolitych przestępców w Londynie działało parę grup terrorystycznych, w latach osiemdziesiątych XIX wieku miastem wstrząsnęło kilka zamachów bombowych zorganizowanych przez irlandzkich nacjonalistów.

Problem genezy i rozwoju Rusi w IX wieku wciąż należy do niezwykle interesujących, a zarazem trudnych zagadnień. Sformułowane w XIX wieku koncepcje rozwoju państwa ruskiego szybko zmieniły się z tematów rozmów naukowców w oręż w walce politycznej. Zasadniczo nawet dziś, pomimo dalece bardziej zaawansowanych badań, nie można jednoznacznie stwierdzić, która koncepcja jest bliższa prawdy.

Pierwszym miejscem, przeciw któremu postanowił się wyprawić Kutajba, był Pajkend. Jako osada dość zamożna, Pajkend miał silną cytadelę i pokaźny zapas broni na wypadek oblężenia. W obliczu groźby ze strony zbliżających się Arabów miejscowi dehkanowie (możni) wezwali na pomoc innych Sogdyjczyków. Koalicja powstrzymała najeźdźców, lecz niestety okazała się niezbyt trwała. Pierwsze dezercje zdarzyły się już w początkowej fazie starcia. Ostatecznie po dziesięciu miesiącach oblężenia forteca upadła, szybko doszło jednak do rewolty. Po jej stłumieniu wszyscy mężczyźni z Pajkendu zostali straceni, a kobiety i dzieci – wzięte w niewolę.

Polityka kolonialna prowadzona przez europejskie mocarstwa nie ominęła obszarów Azji Środkowej. Choć mentalnie tkwiły głęboko w średniowieczu, stanowiły łakomy kąsek dla lokalnych potęg szukających nowych ziem. Państwa takie jak Persja czy Turcja nie brały bezpośredniego udziału w opanowywaniu stepów Azji Centralnej. Głównymi graczami prowadzącymi zmagania były Rosja od północy oraz Anglia sprawująca zwierzchnią władzę nad Indiami i Afganistanem. Jak jednak doszło do trwałego związku gospodarczego ośrodków takich jak Buchara z caratem, a później władzą bolszewicką? Nie ma na to pytanie jednoznacznej odpowiedzi, lecz warto bliżej poznać sytuację stepu w czasach kolonializmu.

Prawdziwą pasją Uług Bega była astronomia. W swojej stolicy wybudował obserwatorium astronomiczne wyposażone w ogromnych rozmiarów przyrządy do obserwacji ciał niebieskich (zwłaszcza czterdziestometrowy sekstant). I nie poprzestał jedynie na patronacie nad budową. Aktywnie uczestniczył też w pracach naukowych, między innymi osobiście brał udział w sporządzeniu tablic astronomicznych i wytyczaniu map nieba, na których opierał się później tworzący w XVII wieku Jan Heweliusz.

Według oficjalnej doktryny cesarstwa nigdy nie prowadzono handlu z ziemiami ościennymi. Teoria stawiająca Syna Nieba w centrum wszechświata nie dopuszczała partnerskich stosunków z innymi krajami. Przyczyną takiego stanu było przekonanie, że cesarz jest władcą całego świata, a jako bóstwo nie może uznać równorzędności żadnego innego władcy. Delegacje handlowe traktowano jako prezenty od „zarządców” odległych krain. Cesarz w ramach wdzięczności obdarowywał handlarzy towarami chińskimi porównywalnej lub wyższej wartości.

Warto zastanowić się w tym miejscu, gdzie obecnie w Europie zachowały się autochtoniczne ludy pamiętające jeszcze czasy przed ekspansją Indoeuropejczyków. Miejsc tego typu jest zaskakująco wiele. Poza wspomnianymi wcześniej Węgrami oraz iberyjskimi Baskami również Finowie posługują się rdzennie europejskim językiem. Do grupy językowej określanej jako ugrofińska oprócz języków używanych przez Węgrów i Finów należą także: estoński, lapoński oraz kilka grup języków ludów syberyjskich zamieszkujących wschodnie stoki Uralu.