To już ostatnia część naszej relacji z XXII MSPO w Kielcach. W tej partii skupimy się na przeglądzie sprzętu światowych producentów, który zaprezentowali na polskich targach przemysłu obronnego. Tak się złożyło, że to najobszerniejsza część naszej podróży po kieleckim salonie, niemniej jednak bardzo interesująca, gdyż skupimy się na sprzęcie dużego kalibru (dosłownie i w przenośni). Poniżej zobaczycie między innymi szereg transporterów opancerzonych, polski produkt ze Stalowej Woli, czyli prototyp armatohaubicy Kryl, nową odsłonę Wilka, szereg bezpilotowców i wiele innych ciekawych konstrukcji. Wszystkie zdjęcia: Andrzej Pawłowski.

Opracowany przez Roketsan jako uzbrojenie śmigłowców szturmowych pocisk przeciwpancerny Mizrak-U działa w trybie wystrzel i zapomnij, ale pilot może również zaktualizować dane celu już po odpaleniu. Przenosić je mogą także bezzałogowe statki latające, lekkie samoloty szturmowe i okręty. Zasięg maksymalny pocisku to osiem kilometrów.

Opracowany przez Roketsan jako uzbrojenie śmigłowców szturmowych pocisk przeciwpancerny Mizrak-U działa w trybie wystrzel i zapomnij, ale pilot może również zaktualizować dane celu już po odpaleniu. Przenosić je mogą także bezzałogowe statki latające, lekkie samoloty szturmowe i okręty. Zasięg maksymalny pocisku to osiem kilometrów.


Pocisk manewrujący SOM (Satha Atılan Orta Menzilli Mühimmat) przenoszą tureckie F-16samoloty F-4E Phantom II vel Terminator 2020. Występują w wariantach SOM-A oraz SOM-B1 i SOM-B2. Planuje się również rozwój wariantu odpalanego z podwójnych wyrzutni lądowych.

Pocisk manewrujący SOM (Satha Atılan Orta Menzilli Mühimmat) przenoszą tureckie F-16samoloty F-4E Phantom II vel Terminator 2020. Występują w wariantach SOM-A oraz SOM-B1 i SOM-B2. Planuje się również rozwój wariantu odpalanego z podwójnych wyrzutni lądowych.


Model samolotu szkolno-treningowego Hürkuş. Niedawno Turkish Aerospace Industries poinformował, że rozpocznie się produkcja seryjna tych maszyn, podpisano bowiem porozumienie z tureckim ministerstwem obrony. Umowa zawiera również wstępne porozumienie co do rozpoczęcia prac koncepcyjnych nad samolotem Hürkuş-C, czyli wariantem uzbrojonym.

Model samolotu szkolno-treningowego Hürkuş. Niedawno Turkish Aerospace Industries poinformował, że rozpocznie się produkcja seryjna tych maszyn, podpisano bowiem porozumienie z tureckim ministerstwem obrony. Umowa zawiera również wstępne porozumienie co do rozpoczęcia prac koncepcyjnych nad samolotem Hürkuş-C, czyli wariantem uzbrojonym.


Model bezzałogowego aparatu latającego Anka (Feniks). Turecki podsekretariat do spraw przemysłu obronnego poinformował, że trwają prace nad wyposażeniem Anki w moduł łączności satelitarnej, co zwiększy zasięg wymiany danych.

Model bezzałogowego aparatu latającego Anka (Feniks). Turecki podsekretariat do spraw przemysłu obronnego poinformował, że trwają prace nad wyposażeniem Anki w moduł łączności satelitarnej, co zwiększy zasięg wymiany danych.


Wyprodukowany przez Saaba bezzałogowy śmigłowiec rozpoznawczy Skeldar V-150 może wykonywać misje w pełni autonomicznie. dzięki bezwładnościowemu systemowi nawigacyjnemu i odbiornikowi GPS. Skeldar może też operować z pokładów okrętów. Nie jest jednak przeznaczony do produkcji seryjnej, ma jedynie służyć sprawdzeniu w praktyce przyjętych założeń konstrukcyjnych.

Wyprodukowany przez Saaba bezzałogowy śmigłowiec rozpoznawczy Skeldar V-150 może wykonywać misje w pełni autonomicznie. dzięki bezwładnościowemu systemowi nawigacyjnemu i odbiornikowi GPS. Skeldar może też operować z pokładów okrętów. Nie jest jednak przeznaczony do produkcji seryjnej, ma jedynie służyć sprawdzeniu w praktyce przyjętych założeń konstrukcyjnych.


Bezzałogowy aparat latający FlySAR. Budowę i rozwój tego drona współfinansuje Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Projekt wystartował w roku 2013, a dziewiczy lot przeprowadzono 18 kwietnia bieżącego roku. Do tej pory wyprodukowano trzy egzemplarze, których odbiorcą będą rodzime siły zbrojne. FlySAR może rozwinąć maksymalną prędkość 160 kilometrów na godzinę, a w przyszłości zostanie wyposażony w system SIGINT.

Bezzałogowy aparat latający FlySAR. Budowę i rozwój tego drona współfinansuje Narodowe Centrum Badań i Rozwoju. Projekt wystartował w roku 2013, a dziewiczy lot przeprowadzono 18 kwietnia bieżącego roku. Do tej pory wyprodukowano trzy egzemplarze, których odbiorcą będą rodzime siły zbrojne. FlySAR może rozwinąć maksymalną prędkość 160 kilometrów na godzinę, a w przyszłości zostanie wyposażony w system SIGINT.


Brytyjsko-włoski Selex ES Falco zasadniczo nie ma uzbrojenia, ale dwa węzły podwieszeń pozwalają zainstalować mu wyrzutnie lekkich pocisków Lightweight Multirole Missile produkcji Thalesa. Falco jest przystosowany do przenoszenia kamer dzienno-nocnych na podczerwień, radaru, systemów rozpoznania radioelektronicznego i zasobników samoobrony.

Brytyjsko-włoski Selex ES Falco zasadniczo nie ma uzbrojenia, ale dwa węzły podwieszeń pozwalają zainstalować mu wyrzutnie lekkich pocisków Lightweight Multirole Missile produkcji Thalesa. Falco jest przystosowany do przenoszenia kamer dzienno-nocnych na podczerwień, radaru, systemów rozpoznania radioelektronicznego i zasobników samoobrony.


Aselsan zaprezentowała lekki moduł uzbrojenia wykorzystujący rosyjskie pociski przeciwlotnicze Igła-S. System dowodzenia i kierowania ogniem pozwala na równoczesne odpalenie dwóch pocisków w stronę jednego celu. Na zdjęciu widoczne kamery dzienne i nocne oraz dalmierz laserowy uniezależniające odpalanie pocisków od pory dnia i warunków atmosferycznych. Niezależny panel kontrolny umożliwia użycie modułu z odległości do pięćdziesięciu metrów poza pojazdem.

Aselsan zaprezentowała lekki moduł uzbrojenia wykorzystujący rosyjskie pociski przeciwlotnicze Igła-S. System dowodzenia i kierowania ogniem pozwala na równoczesne odpalenie dwóch pocisków w stronę jednego celu. Na zdjęciu widoczne kamery dzienne i nocne oraz dalmierz laserowy uniezależniające odpalanie pocisków od pory dnia i warunków atmosferycznych. Niezależny panel kontrolny umożliwia użycie modułu z odległości do pięćdziesięciu metrów poza pojazdem.


Lekki transporter opancerzony Szakal 2 przeznaczony jest do zadań rozpoznawczych, patrolowych i konwojowych, bezpośredniego wsparcia ogniowego i zabezpieczania przejazdu dla jednostek inżynieryjnych. Konstrukcję oparto na podwoziu Mercedes UNIMOG, dzięki czemu pojazd ma dobrą mobilność w warunkach bojowych. Dodatkowe zalety to system centralnego pompowania kół oraz możliwość wyposażenia w systemy dowodzenia, systemy uzbrojenia różnego typu, obserwacyjne i inne systemy specjalistyczne.

Lekki transporter opancerzony Szakal 2 przeznaczony jest do zadań rozpoznawczych, patrolowych i konwojowych, bezpośredniego wsparcia ogniowego i zabezpieczania przejazdu dla jednostek inżynieryjnych. Konstrukcję oparto na podwoziu Mercedes UNIMOG, dzięki czemu pojazd ma dobrą mobilność w warunkach bojowych. Dodatkowe zalety to system centralnego pompowania kół oraz możliwość wyposażenia w systemy dowodzenia, systemy uzbrojenia różnego typu, obserwacyjne i inne systemy specjalistyczne.


Wersja rozwojowa Lekkiego Pojazdu Uderzeniowego LPU-1 Wirus. W porównaniu z poprzednim modelem poszerzono płytę podłogową o 50 centymetrów (co zwiększyło stabilność pojazdu), dodano osłonę balistyczną załogi i stanowisko strzelca, na którym zamontowano również dodatkowe zasobniki na amunicję.

Wersja rozwojowa Lekkiego Pojazdu Uderzeniowego LPU-1 Wirus. W porównaniu z poprzednim modelem poszerzono płytę podłogową o 50 centymetrów (co zwiększyło stabilność pojazdu), dodano osłonę balistyczną załogi i stanowisko strzelca, na którym zamontowano również dodatkowe zasobniki na amunicję.


Mobilny System Rakietowy Kusza zamontowany na lekkim pojeździe terenowym w konfiguracji 6×6. Kuszę wyposażono w optoelektroniczny celownik kolimatorowy pozwalający na pracę w dzień. Ponadto, aby umożliwić nocną pracę bojową, w zestawie może występować kamera termowizyjna lub noktowizor. System może otrzymywać dane z modułu nawigacyjnego z odbiornikiem GPS i/lub kompasem elektronicznym.

Mobilny System Rakietowy Kusza zamontowany na lekkim pojeździe terenowym w konfiguracji 6×6. Kuszę wyposażono w optoelektroniczny celownik kolimatorowy pozwalający na pracę w dzień. Ponadto, aby umożliwić nocną pracę bojową, w zestawie może występować kamera termowizyjna lub noktowizor. System może otrzymywać dane z modułu nawigacyjnego z odbiornikiem GPS i/lub kompasem elektronicznym.


SOV (Special Operations Vehicle) produkcji niemieckiego Krauss-Maffei Wegmanna miał na kieleckich targach światową premierę. Producent zaprezentował pojazd, który jest obecnie oferowany w projekcie o kryptonimie Pegaz, czyli w programie Wielozadaniowych Pojazdów dla Wojsk Specjalnych. Start prac nad pojazdem to 2009 rok, dziś jest oferowany w wariancie podstawowym i trzech odmianach specjalistycznych.

SOV (Special Operations Vehicle) produkcji niemieckiego Krauss-Maffei Wegmanna miał na kieleckich targach światową premierę. Producent zaprezentował pojazd, który jest obecnie oferowany w projekcie o kryptonimie Pegaz, czyli w programie Wielozadaniowych Pojazdów dla Wojsk Specjalnych. Start prac nad pojazdem to 2009 rok, dziś jest oferowany w wariancie podstawowym i trzech odmianach specjalistycznych.


Wielozadaniowy pojazd opancerzony Oncilla opracowany przez Lacenaire Limited Сo. i produkowany wspólnie z polską firmą Mista. Charakteryzuje się lekkością konstrukcji i zdolnością dopasowania do wielu rodzajów prowadzonych misji (przewozu oddziałów sił zbrojnych lub policji, do bezpośredniego wsparcia ogniowego w walce, działania jako wóz dowodzenia i zwiadu lub pojazd sanitarny).

Wielozadaniowy pojazd opancerzony Oncilla opracowany przez Lacenaire Limited Сo. i produkowany wspólnie z polską firmą Mista. Charakteryzuje się lekkością konstrukcji i zdolnością dopasowania do wielu rodzajów prowadzonych misji (przewozu oddziałów sił zbrojnych lub policji, do bezpośredniego wsparcia ogniowego w walce, działania jako wóz dowodzenia i zwiadu lub pojazd sanitarny).


Podstawowym uzbrojeniem pojazdu jest zdalnie sterowany z wnętrza przeciwlotniczy karabin maszynowy kalibru 12,7 milimetra. Ponadto zainstalowano moduł bojowy z telewizyjnym systemem kierowania ogniem wyposażony w laserowy dalmierz, ekran o przekątnej dwunastu cali i kolorowe kamery. Prowadzenie ognia odbywa się za pomocą joysticka.

Podstawowym uzbrojeniem pojazdu jest zdalnie sterowany z wnętrza przeciwlotniczy karabin maszynowy kalibru 12,7 milimetra. Ponadto zainstalowano moduł bojowy z telewizyjnym systemem kierowania ogniem wyposażony w laserowy dalmierz, ekran o przekątnej dwunastu cali i kolorowe kamery. Prowadzenie ognia odbywa się za pomocą joysticka.


Wóz Hurricane izraelskiej firmy Hatehof jest jednym z potencjalnych kandydatów na następcę Honkera. Podczas kieleckiego salonu prezentowano go z systemem ochrony aktywnej Trophy. Pojazd opancerzony może być używany w różnych wersjach, między innymi bojowej, transportowej, rozpoznawczej czy przeznaczonej do misji ewakuacji medycznej.

Wóz Hurricane izraelskiej firmy Hatehof jest jednym z potencjalnych kandydatów na następcę Honkera. Podczas kieleckiego salonu prezentowano go z systemem ochrony aktywnej Trophy. Pojazd opancerzony może być używany w różnych wersjach, między innymi bojowej, transportowej, rozpoznawczej czy przeznaczonej do misji ewakuacji medycznej.


Sherpa Light to pojazd w układzie 4×4 skonstruowany w ramach działu wojskowego Renault Trucks Defense. Jest jednym z licznej rodziny francuskich pojazdów, występuje w kilku wersjach: patrolowej, rozpoznawczej i ochronnej, a także jako wóz dowodzenia. Maszyny tego typu mogą być uzbrojone w sterowane z wewnątrz stanowiska strzeleckie karabinów maszynowych.

Sherpa Light to pojazd w układzie 4×4 skonstruowany w ramach działu wojskowego Renault Trucks Defense. Jest jednym z licznej rodziny francuskich pojazdów, występuje w kilku wersjach: patrolowej, rozpoznawczej i ochronnej, a także jako wóz dowodzenia. Maszyny tego typu mogą być uzbrojone w sterowane z wewnątrz stanowiska strzeleckie karabinów maszynowych.


Wielozadaniowy pojazd opancerzony w układzie 4×4 Hawkei to produkt wielu przedsiębiorstw skupionych w konsorcjum Hawkei Industry. W budowie lekkiego pojazdu minoodpornego brały udział Thales Australia jako podmiot wiodący, izraelski Plasan (opancerzenie), Boeing (logistyka) i PAC Group (plan wdrożenia do produkcji). Hawkei może być dodatkowo dopancerzony. Uzbrojenie stanowić mogą zdalnie sterowany granatnik kalibru 40 milimetrów i wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru 12,7 milimetra. Dodatkowo w gniazdach można mocować karabiny maszynowe kalibru 7,62 i 5,56 milimetra. Hawkeia przystosowano do transportu drogą powietrzną przez podwieszenie pod CH-47 lub na pokładzie A400M, C-130 i C-17.

Wielozadaniowy pojazd opancerzony w układzie 4×4 Hawkei to produkt wielu przedsiębiorstw skupionych w konsorcjum Hawkei Industry. W budowie lekkiego pojazdu minoodpornego brały udział Thales Australia jako podmiot wiodący, izraelski Plasan (opancerzenie), Boeing (logistyka) i PAC Group (plan wdrożenia do produkcji). Hawkei może być dodatkowo dopancerzony. Uzbrojenie stanowić mogą zdalnie sterowany granatnik kalibru 40 milimetrów i wielkokalibrowy karabin maszynowy kalibru 12,7 milimetra. Dodatkowo w gniazdach można mocować karabiny maszynowe kalibru 7,62 i 5,56 milimetra. Hawkeia przystosowano do transportu drogą powietrzną przez podwieszenie pod CH-47 lub na pokładzie A400M, C-130 i C-17.


Czterokołowy transporter opancerzony Puma skonstruowała Streit Group. Może on przewozić do ośmiu osób (dwóch członków załogi plus sześciu żołnierzy desantu). Standardowe zabezpieczenie sklasyfikowano na poziomie B6 i 3 (według STANAG 4569).

Czterokołowy transporter opancerzony Puma skonstruowała Streit Group. Może on przewozić do ośmiu osób (dwóch członków załogi plus sześciu żołnierzy desantu). Standardowe zabezpieczenie sklasyfikowano na poziomie B6 i 3 (według STANAG 4569).


Szwedzki Saab przywiózł na tegoroczne MSPO działo bezodrzutowe Carl Gustaf kalibru 84 milimetry. Granatnik przeciwpancerny ładowany jest odtylcowo, zamek jest otwierany na bok. Na stoisku Saaba, co widać na zdjęciu, znalazło się również sporo amunicji dla Carla Gustafa, między innymi kumulacyjna, przeciwpancerno-odłamkowa HEDP-502, odłamkowo-burząca HE 441B, oświetlająca i dymna.

Szwedzki Saab przywiózł na tegoroczne MSPO działo bezodrzutowe Carl Gustaf kalibru 84 milimetry. Granatnik przeciwpancerny ładowany jest odtylcowo, zamek jest otwierany na bok. Na stoisku Saaba, co widać na zdjęciu, znalazło się również sporo amunicji dla Carla Gustafa, między innymi kumulacyjna, przeciwpancerno-odłamkowa HEDP-502, odłamkowo-burząca HE 441B, oświetlająca i dymna.


MEADS, opracowywany przez Stany Zjednoczone we współpracy z Niemcami i Włochami, do 2016 roku prawdopodobnie zastąpi systemy Patriot w Stanach Zjednoczonych, Hawk w Niemczech i Nike-Hercules we Włoszech. Pod koniec sierpnia 2013 roku MEADS uzyskał certyfikat operacyjny dla systemu identyfikacji swój-obcy (IFF) pracującego w trybie Mod5.

MEADS, opracowywany przez Stany Zjednoczone we współpracy z Niemcami i Włochami, do 2016 roku prawdopodobnie zastąpi systemy Patriot w Stanach Zjednoczonych, Hawk w Niemczech i Nike-Hercules we Włoszech. Pod koniec sierpnia 2013 roku MEADS uzyskał certyfikat operacyjny dla systemu identyfikacji swój-obcy (IFF) pracującego w trybie Mod5.


Na zdjęciu wyrzutnia pocisków rakietowych, którą opracowali Włosi. Przystosowana do transportu kołowego, lotniczego przerzutu taktycznego i szybkiego ładowania. Testy na poligonie White Sands w Nowym Meksyku wykazały przewagę kompleksu nad zestawami Patriot. MEADS zapewnia wykrywanie dookólne i likwidację nadlatujących środków napadu powietrznego z dwóch kierunków jednocześnie.

Na zdjęciu wyrzutnia pocisków rakietowych, którą opracowali Włosi. Przystosowana do transportu kołowego, lotniczego przerzutu taktycznego i szybkiego ładowania. Testy na poligonie White Sands w Nowym Meksyku wykazały przewagę kompleksu nad zestawami Patriot. MEADS zapewnia wykrywanie dookólne i likwidację nadlatujących środków napadu powietrznego z dwóch kierunków jednocześnie.


Nowa wieża na podwoziu KTO Rosomak rozwijana przez Hutę Stalowa Wola i WB Electronics w ramach Zdalnie Sterowanego Systemu Wieżowego. W przyszłości stanowić będzie uzbrojenie Rosomaków i przyszłego polskiego bojowego wozu piechoty projektowanego w ramach Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Uzbrojenie wieży stanowi armata automatyczna kalibru 30 milimetrów sprzężona z karabinem maszynowym kalibru 7,62 milimetra. Na prawej burcie zamontowano wyrzutnię przeciwpancernych pocisków kierowanych Spike.

Nowa wieża na podwoziu KTO Rosomak rozwijana przez Hutę Stalowa Wola i WB Electronics w ramach Zdalnie Sterowanego Systemu Wieżowego. W przyszłości stanowić będzie uzbrojenie Rosomaków i przyszłego polskiego bojowego wozu piechoty projektowanego w ramach Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Uzbrojenie wieży stanowi armata automatyczna kalibru 30 milimetrów sprzężona z karabinem maszynowym kalibru 7,62 milimetra. Na prawej burcie zamontowano wyrzutnię przeciwpancernych pocisków kierowanych Spike.


Kołowy wóz wsparcia ogniowego Wilk. Zaprezentowany wraz z demonstratorem nowej wieży belgijskiego producenta CMI Defence Cockerill kalibru 105 milimetrów, a także nowoczesnym systemem kierowania ogniem.

Kołowy wóz wsparcia ogniowego Wilk. Zaprezentowany wraz z demonstratorem nowej wieży belgijskiego producenta CMI Defence Cockerill kalibru 105 milimetrów, a także nowoczesnym systemem kierowania ogniem.


Izraelski system ochrony aktywnej Trophy montuje się nie tylko na czołgach Merkawa, ale także na ciężkich transporterach opancerzonych Namer, powstałych na bazie czołgów Merkawa Mk 4. W skład systemu wchodzą sensory radiolokacyjne, zintegrowany system kierowania ogniem i pociski, tak zwane efektory. Na wyposażeniu izraelskich wojsk lądowych od 2009 roku.

Izraelski system ochrony aktywnej Trophy montuje się nie tylko na czołgach Merkawa, ale także na ciężkich transporterach opancerzonych Namer, powstałych na bazie czołgów Merkawa Mk 4. W skład systemu wchodzą sensory radiolokacyjne, zintegrowany system kierowania ogniem i pociski, tak zwane efektory. Na wyposażeniu izraelskich wojsk lądowych od 2009 roku.


Prototyp armatohaubicy Kryl kalibru 152 milimetry na podwoziu kołowym samochodu ciężarowego wysokiej mobilności Jelcz. Cechuje ją wysoka mobilność, może być transportowana drogą lotniczą. Konstrukcja Kryla opiera się na systemie artyleryjskim ATMOS 2000, produkcie izraelskiego Soltam Systems.

Prototyp armatohaubicy Kryl kalibru 152 milimetry na podwoziu kołowym samochodu ciężarowego wysokiej mobilności Jelcz. Cechuje ją wysoka mobilność, może być transportowana drogą lotniczą. Konstrukcja Kryla opiera się na systemie artyleryjskim ATMOS 2000, produkcie izraelskiego Soltam Systems.


Działo ATMOS 2000 pozwala wystrzeliwać pociski na odległość około czterdziestu kilometrów. W Hucie Stalowa Wola trwają już prace nad zautomatyzowanym systemem dowodzenia i kierowania ogniem dywizjonowego modułu ogniowego.

Działo ATMOS 2000 pozwala wystrzeliwać pociski na odległość około czterdziestu kilometrów. W Hucie Stalowa Wola trwają już prace nad zautomatyzowanym systemem dowodzenia i kierowania ogniem dywizjonowego modułu ogniowego.


Zmodernizowana haubica samobieżna Dana-M1 CZ kalibru 152 milimetry. Excalibur Army Spol. S R.o. opracowała nowy, bardziej efektywny system kontroli ognia, który daje możliwość szybkiego przejścia z pozycji spoczynkowej do wyboru celu i zmniejsza czas zajęcia pozycji strzeleckiej.

Zmodernizowana haubica samobieżna Dana-M1 CZ kalibru 152 milimetry. Excalibur Army Spol. S R.o. opracowała nowy, bardziej efektywny system kontroli ognia, który daje możliwość szybkiego przejścia z pozycji spoczynkowej do wyboru celu i zmniejsza czas zajęcia pozycji strzeleckiej.


Uzbrojenie główne stanowi działo kalibru 152,4 milimetra o zasięgu operacyjnym od 4,6 do 18,7 kilometra. Przy pociskach dalekonośnych jest to 20 kilometrów. Modernizacji uległo również podwozie. Dodano nową automatyczną skrzynię biegów Tatra-Norgen w technologii shift-by-wire. W kabinie rozszerzono pole widzenia kierowcy i wprowadzono nową tablicę rozdzielczą. Pojazd wyposażono w kamerę wsteczną, nowe siedzenia i niezależną klimatyzację.

Uzbrojenie główne stanowi działo kalibru 152,4 milimetra o zasięgu operacyjnym od 4,6 do 18,7 kilometra. Przy pociskach dalekonośnych jest to 20 kilometrów. Modernizacji uległo również podwozie. Dodano nową automatyczną skrzynię biegów Tatra-Norgen w technologii shift-by-wire. W kabinie rozszerzono pole widzenia kierowcy i wprowadzono nową tablicę rozdzielczą. Pojazd wyposażono w kamerę wsteczną, nowe siedzenia i niezależną klimatyzację.