Renesans to wiek XIV–XVI, okres w historii Europy często określany jako „odrodzenie sztuk i nauk”, zapoczątkowany we Włoszech pod silnym wpływem sztuki i kultury starożytnej. Charakteryzował się nasileniem tendencji humanistycznych i laickich. Termin „renesans” pochodzi od francuskiego „renaissance”, druga polska nazwa tego okresu – odrodzenie – to wierne tłumaczenie z francuskiego.

Początek renesansu nie został precyzyjnie ustalony, powstał wraz z końcem średniowiecza. Odwołując się do wydarzeń, może to być upadek Konstantynopola lub odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba. Do kolejnych krajów kierunek ten docierał w różnych terminach. W dziedzinie sztuk pięknych prąd narodził się we Florencji, zapoczątkował go konkurs na projekt drzwi baptysterium wygrany przez Lorenza Ghilbertiego. W architekturze nurt zapoczątkował Filippo Brunelleschi, który zaprojektował kopułę dla florenckiej katedry.

Data końcowa epoki też budzi wiele kontrowersji, często jako koniec wymienia się rok 1600, a nawet 1648 – koniec wojny trzydziestoletniej. Dla Włoch koniec epoki to rok 1527 – najazd wojsk Karola V, cesarza Niemiec, na Rzym.

Głównymi prądami filozofii renesansu były:
• Humanizm
• Scholastyka renesansowa i neoscholastyka
• Filozofia przyrody

Filozofia bezpieczeństwa

„Koncepcja filozofii bezpieczeństwa jako filozofii szczegółowej zrodziła się z prób przezwyciężania polemologii (filozofii wojny) i irenologii (filozofii pokoju), wobec wyzwań, jakie pojawiły się w dwóch ostatnich dekadach XX w. Jej przedmiotem jest bezpieczeństwo identyfikowane z formą istnienia, będące dla każdego człowieka dobrem. Co więcej, dla ludzi współczesnych pełni ono rolę swoistego „substytutu szczęścia”. Filozofia bezpieczeństwa ma być najogólniejszą wiedzą o bezpieczeństwie, budowaną w konwencji koniunktywnej i holistycznej.” (płk prof. dr hab. Janusz Świniarski, AON)

Filozofia bezpieczeństwa zajmuje się pojęciami: wojna, pokój, bezpieczeństwo; obejmuje wiele zagadnień z różnych obszarów wiedzy. Wojna i pokój – nad przyczynami tych zjawisk myśliciele zastanawiali się od początku istnienia świata. Twórczość wielu przedstawicieli tej epoki była poświęcona zwalczaniu i przezwyciężaniu zagrożeń i coraz bardziej drastycznych wojen. Wszyscy uczestniczyli w realizacji swoich planów dotyczących stosunków społecznych zarówno w własnym państwie, jak i na arenie międzynarodowej.

Przedstawicielem epoki we Włoszech, gdzie renesans rozwinął się najwcześniej był Niccolo Machiavelli (1469-1527). Autor „Księcia” (którego napisał, gdy skazano go na banicję) i „Historii Florencji” był twórcą doktryny politycznej zwanej makiawelizmem, która zaleca stosowanie przemocy, podstępu i obłudy w myśl zasady „cel uświęca środki”. Machiavelli głosił, że każdą zbrodnię można uzasadnić racją stanu i wprowadził do kultury europejskiej tę właśnie hipotezę. Władca państwa był ostatnim sędzią, którego oceniano na podstawie skutków jego posunięć.

Człowiek jest z natury obdarzony energią i wolą działania, a na tych właściwościach może bazować zorganizowane państwo. Powinno posiadać siły i środki zapewniające szczęście, bezpieczeństwo i wolność obywateli. W przekonaniu Machiavellego siły zbrojne powinny być użyte, gdy zawiodą wszystkie pokojowe dążenia do rozwiązania konfliktu. Dobre prawo i wyszkolona armia jest podstawą funkcjonowania każdego państwa. Szkoła Machiavellego jest „szkołą podejrzliwości” – nakazuje traktować podejrzliwość jako jeden z warunków prawdy. W jego opinii była to epoka politycznych kryzysów, w której zagrożeniem było wewnętrzne rozbicie. Świadomość obywateli wzmacniała drogę stałego pokoju i spokoju.

Machiavelli oddziela politykę od moralności, aby panujący w przypadkach nie pozwalających na inną decyzję mógł i był gotowy czynić zło. Na władcy nie spoczywało zobowiązanie do bycia cnotliwym, lecz musiał wydawać się praworządny, by w ten sposób wzbudzać szacunek. Wielki myśliciel wyżej w hierarchii swoich poglądów stawiał wojny obronne niż zaczepne. Wolność zaś była cechą nadrzędną.

Kolejnym przedstawicielem epoki Renesansu jest św. Thomas More (Morus, 1478–1535), angielski humanista, autor “Utopii”, uznawany za współtwórcę socjalizmu utopijnego. W swoim dziele podjął się krytyki stosunków społecznych w Anglii. Stworzył idealną wyspę-państwo – Utopię. Własność prywatna jest tam pojęciem abstrakcyjnym, w społeczeństwie nie ma podziału na klasy, nie ma także „elementów nieprodukcyjnych”, do których Morus zalicza między innymi żołnierzy, bankierów, służbę, ludzi żyjących z rent i emerytur. Wytworzone dobra i usługi dzieli się według zasady „każdemu według potrzeb”.

Władza w tym fikcyjnym państwie opiera się na zasadach demokracji. Podstawową jednostką społeczną jest rodzina. W społeczeństwie panuje szeroka tolerancja religijna, a wojny zdarzają się niezwykle rzadko. Istnienie powszechnej zgody było główną wartością życia. Harmonijny ład i bezkonfliktowe współistnienie były cechami najbardziej pożądanymi w społeczności żyjącej na tej mitycznej wyspie.

Następnym myślicielem epoki, jest Francis Bacon (1561–1626), angielski filozof, który w odróżnieniu od More’a nie postulował zniesienia własności prywatnej, lecz sprawiedliwe jej użytkowanie. Rozwój nauki miał przynieść klasom wyższym właściwe umiejętności i możliwości zarządzania, niższym zaś – zaspokojenie potrzeb zarówno materialnych, jak i duchowych. Społeczność wytwarzająca ogromną ilość dóbr pędziłaby dostatnie życie, wykorzystując osiągnięcia techniki i nauki do poskromienia przyrody, a w dziedzinie wojskowości – do wytwarzania nowych rodzajów broni. W dziele „Nowa Atlantyda”, troszcząc się o bezpieczeństwo państwa, głosi utrzymanie stałego pogotowia wojennego. Nie chodzi tylko o odparcie ataku, ale i o prowadzenie wojen zaczepnych. Postulował jednak humanitarne traktowanie więźniów, jeńców, nieprzyjaciół, a pokój był dlań mimo wszystko nieocenioną wartością.

Włochem o odmiennych poglądach na sprawy bezpieczeństwa od filozofii makiawelizmu jest Tomasso Campanella (1568–1639), który reprezentował panteizm (filozofię przyrody) i był jednym z prekursorów komunizmu utopijnego, szukającym sprawiedliwego systemu politycznego. Autor dzieła „Miasto słońca” idealne państwo umieszcza na wzgórzu wyspy Cejlon. Mieszkańcy owego państwa żyją w przekonaniu, że wszelkie konflikty, wojny, zło i niesprawiedliwość są skutkiem nadmiernych różnic w statusie. Społeczeństwo funkcjonuje w dobrobycie, pracując na swoje utrzymanie i zachowując się zgodnie z rygorystycznymi wytycznymi władców.

Podtrzymując teorie starożytnych humanistów na temat wojny, przestrzegał przed pochopnym jej wypowiadaniem. Środkiem, który powinien być zastosowany przed podjęciem tak drastycznej decyzji, jest pokojowe rozwiązania konfliktów za pomocą negocjacji i innych metod pokojowych. Dopiero gdy zawiodą wszystkie metody bezkonfliktowego rozwiązania sporu, można wypowiedzieć wojnę i to tylko w określonych przypadkach – wojnę sprawiedliwą.

Wielkim myślicielem epoki renesansu jest również Francuz Jean Bodin (1539–1596), ideolog absolutyzmu. Swoje poglądy na tematy dotyczące wojen opisał w dziele „Sześć ksiąg o Rzeczypospolitej”.

Według jego przekonań wojna to kara za grzechy, którą zsyła sam Bóg. Wyróżnia dwa rodzaje konfliktów zbrojnych: zewnętrzne i wewnętrzne. Wojny zewnętrzne opisuje jako środek, który solidaryzuje społeczeństwo w obliczu zagrożenia ze strony wspólnego wroga, natomiast za wojny sprawiedliwe uważa służące obronie życia i mienia, obronie suwerenności i niepodległości ojczyzny i jej sprzymierzeńców, a również wojny, które mają na celu ukaranie agresora. Te ostatnie są zgodne z prawem boskim i ludzkim. Wojny niesprawiedliwe są wszczynane przez rozbójników, którzy rozpoczynają je bez słusznego powodu i grabią majątki. Kara nie powinna omijać wrogich państw, które takie wojny prowadzą.

Epoka Renesansu to czas humanizmu, głębokiej analizy zjawisk wojny, pokoju i bezpieczeństwa. Myśliciele uważali, że wojnę można prowadzić tylko w przypadkach zagrożenia życia, bezpieczeństwa w różnych jego aspektach oraz niepodległości i nienaruszalności terytorium państwa. Człowiek, jako istota dualistyczna, może dokonywać wyborów pomiędzy wojną i pokojem, agresją i altruizmem. Filozofowie tej epoki próbowali wskazywać drogę i pomagać w wybraniu prawidłowej. Są to ponadczasowe rozwiązania. Pokój jest celem nadrzędnym. Dążenie do niego powinno odbywać się za pomocą negocjacji, a nie wojnami usprawiedliwianymi do jego uzyskania. W tej epoce poruszano również tematykę przygotowania się państwa do obrony obywateli i niepodległości.

Wielcy myśliciele renesansu i ich poglądy mają ponadczasowe znaczenie. Znajdują one miejsce we współczesnych czasach, przepełnionych agresją, konfliktami i atakami terrorystycznymi. Stabilizacja oraz bezpieczeństwo stają się tak cenne jak życiodajna woda do picia. Obecnie organem, który prowadzi negocjacje, pośredniczy między zwaśnionymi państwami na arenie międzynarodowej, jest ONZ. Organizacja ta jest taką współczesną wyrocznią – określa, kto, gdzie i kiedy może przeprowadzić konflikt zbrojny zgody z prawem międzynarodowym respektowanym przez większość narodów świata. Kraje powinny dążyć do globalnej stabilizacji. Obywatele wszystkich państw powinni czuć się bezpieczni, gdyż funkcjonowanie jednostki w ciągłym obliczu zagrożenia jest przyczyną negatywnych zmian w osobowości. Wojen, konfliktów czy też różnego rodzaju kryzysów, nie należy tolerować, a przede wszystkim wywoływać. Te destruktywne zjawiska nie mogą mieć miejsca we współczesności.

Bibliografia:

1. Bacon F., Nowa Atlantyda, 1627 r., Rara Avis, Warszawa 1995
2. Bodin J., Six livres de la Republique, 1576 r., Warszawa 1958 r.
3. Campanella T., Civitas solis poetica. Idea reipublicae philosophicae, XVII w.
4. Machiavelli N., Historia Florencji, 1520 r., Wyd. M. Derewiecki, 2007
5. Machiavelli N., Il Principe, 1532 r.
6. Rosa R., Filozofia bezpieczeństwa, Bellona, Warszawa 1995 r.
7. http://renesans.klp.pl (wejście w dniu 27-11-2009r.)
8. http://www.rensoc.org.uk/ (27-11-2009r.)
9. http://pl.wikipedia.org/wiki/Renesans (27-11-2009)