Prawdę mówiąc, nie miałem najbledszego choćby pojęcia, jak powinienem zacząć tę recenzję. Czy powinienem odwołać się do tematyki książki, czy może do co najmniej niecodziennego sposobu, w jaki powstała? Może powinienem już na początku opowiedzieć o moich nie do końca zaspokojonych oczekiwaniach?

Biorąc pod uwagę, jak ocenialiśmy tu książki Bellony, o „Wojnie domowej…” wyrażać się muszę raczej pozytywnie. Bądźmy jednak szczerzy: Romero Salvadó nie jest Beevorem. Styl hiszpańskiego autora jest dużo bardziej hermetyczny, a przez to oczywiście mniej wciągający.

O tym, że w historii Polski wciąż jest wiele białych plam, chyba nie muszę nikogo przekonywać. Burzliwe dzieje naszej ojczyzny, zwłaszcza w pierwszej połowie XX wieku, sprzyjały ich powstawaniu, dzięki czemu historycy jeszcze długo będą mieli pełne ręce roboty, nie zawsze przyjemnej i z reguły niełatwej.

Nie tak dawno temu zamieściliśmy recenzję filmu „Twierdza Beaufort”. Dziś zaś przyszła pora na książkę, na podstawie której powstała ekranizacja.

Tradycyjnie już ostatni weekend czerwca to okres, w którym nadmorskie Darłowo (wraz z przyległościami) opanowują czołgi, bojowe wozy piechoty, gaziki, urale, ciągniki artyleryjskie i bez mała wszystkie możliwe pojazdy wojskowe. Odbywa się wtedy bowiem Międzynarodowy Zlot Historycznych Pojazdów Wojskowych, w tym roku już jedenasty.

Na samym wstępie wyjaśnić trzeba jedną rzecz: polski tytuł książki jest mylący. A właściwie nie tyle tytuł jako taki, co podtytuł. „Stalin i Hitler” sugerować może, że naprawdę mamy do czynienia z kolejną biografią obu tyranów.

Zima przełomu lat 1939/1940 dwojako odznaczyła się w historii Starego Kontynentu. Po pierwsze: z powodu „dziwnej wojny” na granicy niemiecko-francuskiej. Po drugie zaś: ze względu na to, iż w tym samym czasie na uboczu Europy bodaj najpotężniejsze państwo świata – z pewnością największe. Najludniejsze i o najliczniejszych siłach zbrojnych – zaatakowało małą Finlandię.

Jonathan Littell, Amerykanin wychowany we Francji i piszący po francusku o niemieckich nazistach, zdobył sławę monumentalną – i mocno kontrowersyjną – powieścią „Łaskawe”. Niezależnie od kontrowersji chwalono jednak Littella za ponadprzeciętnie dobre przygotowanie się do pisania, a więc za wejrzenie w duszę nie tyle nawet nazisty jako takiego, co w duszę samego faszyzmu i nazizmu.

Koszmar, z jakim musiał się zmierzyć naród polski w latach II wojny światowej, zarówno ze strony nazistów, jak i bolszewików, doczekuje się coraz to nowych pozycji książkowych – czy to opracowań, czy pozycji źródłowych takich jak wspomnienia ofiar. Jest ich z każdym rokiem więcej, ale w moim odczuciu wciąż mało, jeśli wziąć pod uwagę skalę tragedii., dlatego też wszystkie ukazujące się należy przyjmować z pewnym kredytem zaufania. Ale nie bezkrytycznie, bynajmniej.

Książka, którą opisuję tym razem, też jest biografią, ale szczególną. „Dwaj jeźdźcy apokalipsy” Lecha Z. Niekrasza, która to książka pojawiła się w księgarniach dzięki staraniom wydawnictwa RYTM (notabene: jest to już drugie wydanie), nosi bowiem podtytuł „Stalin i Hitler: biografia porównawcza”. I faktycznie, podtytuł wyjaśnia wszystko.