Jak pisałem już we wstępie do recenzji wspomnień łotewskiego ochotnika w Waffen SS, temat niemieckich sił zbrojnych, a szczególnie jednostek cudzoziemskich w składzie właśnie Waffen SS, chyba jeszcze długo będzie cieszył się zainteresowaniem nie tylko polskich czytelników. Nie będę ukrywał, że mnie to cieszy.

Tym razem mam przyjemność recenzować książkę znanego niemieckiego autora „Estończycy w Waffen SS i innych jednostkach niemieckich”, która ukazała się w tym roku nakładem wydawnictwa Bellona. Książkę wydano w nowej szacie graficznej wydawnictwa, która prezentuje się bardzo ładnie. Ciszy mnie też, że zawiera dużo świetnie dobranych przez autora zdjęć oraz dobrze skomponowanych i umieszczonych w odpowiednich rozdziałach map i tabel. Książka nie jest gruba, liczy niespełna 159 stron, z czego tekst właściwy książki zajmuje może około osiemdziesięciu. Znaczna część pozycji to pięć aneksów, które zawierają chronologię okresów najważniejszych dla ukazania dziejów Estończyków w Waffen SS, listę Estończyków uhonorowanych najwyższymi niemieckimi odznaczeniami bojowymi, dokładny Ordre de Bataille wraz z numerami poczty polowej każdej części 20. Dywizji Grenadierów Waffen SS (estońskiej nr 1), biogramy najważniejszych postaci w historii dywizji i jednostek estońskich po stronie Wehrmachtu oraz dowódców niemieckich, a także standardowy aneks w każdej z tego rodzaju książek czyli spis stopni służbowych Waffen SS i Wehrmachtu oraz ich odpowiedniki w dywizjach ochotniczych walczących u boku armii III Rzeszy.

Autor podzielił książkę na piętnaście rozdziałów, które po kolei przedstawiają poszczególne okresy i miejsce w niemieckich siłach zbrojnych estońskich ochotników w różnego rodzaju jednostkach. I tak pierwsze rozdziały skupiają się na zarysowaniu – pokrótce, oj, bardzo pokrótce! – dziejów państwa, a raczej narodu estońskiego, oddziałach estońskich u boku Wehrmachtu, jednostkach policyjnych – Ordnungspolizei i straży granicznej. Dopiero od piątego rozdziału zaczyna się właściwy tekst czyli ewolucja estońskiego batalionu „Narwa” w składzie 5. dywizji pancernej SS „Wiking” na Ukrainie w brygadę Waffen SS, a w końcu w pełnowartościową dywizję grenadierów Waffen SS. Z tym że wartość tej książki nie jest zawarta w grubości, a właśnie w treści. Autor pierwszorzędnie i z niezwykłą szczegółowością odtworzył poszczególne etapy tworzenia dywizji wraz elementami polityki okupacyjnej oraz polityki samych Estończyków i ich podejścia do samej służby w Waffen SS czy Wehrmachcie. Tak samo dobrze odtworzona jest droga poszczególnych jednostek, w tym tej głównej, w składzie Waffen SS na poszczególnych etapach istnienia frontu wschodniego, poprzez front leningradzki, bitwę europejskiego SS aż po ciężkie walki odwrotowe z niemiecką Grupą Armii „Północ” do reorganizacji na Śląsku i walki już na terenie III Rzeszy. Ciekawym aspektem jest sięgnięcie po wspomnienia byłych żołnierzy estońskiej dywizji.

Oczywiście po przeczytaniu książki, co zajęło niewiele czasu, poczułem niedosyt i jestem pewien, że można było odtworzyć dzieje estońskiej dywizji Waffen SS jeszcze dokładniej i bardziej obrazowo. Niemniej jednak, pozycja ta, jak i inne tego autora, jest świetną podstawą do rozpoczęcia badań lub szerszej kwerendy nad tym zagadnieniem. Czekam – jeśli w ogóle do tego dojdzie – na publikację książki Rolfa Michaelisa o Łotyszach w Waffen SS.