Rok 2016 może okazać się przełomowy dla rozwoju Azji Środkowej. Kazachstański think-tank KazISS opublikował analizę, w której przedstawiono najważniejsze prognozy dotyczące kierunków rozwoju regionu. Poruszone tematy dotyczą zarówno projektów infrastrukturalnych, jak i współpracy międzynarodowej.
Współpraca regionalna i partnerstwo z Chinami
Zdaniem analityków jedną z najważniejszych kwestii, w których obliczu staną państwa Azji Środkowej, jest konieczność zacieśnienia współpracy. Największe nadzieje wiąże się z Eurazjatycką Unią Gospodarczą (EAEU) i jej potencjalnym wpływem na umacnianie więzi regionalnych. Ten rok będzie niezwykle istotny przede wszystkim ze względu na pierwszą rocznicę działalności EAEU. Po takim okresie będzie możliwa analiza danych dotyczących faktycznego stanu współpracy między państwami członkowskimi. Umożliwi to, zdaniem badaczy, określenie priorytetów działania oraz form dalszej kooperacji.
Innym, równie istotnym, czynnikiem wpływającym na intensyfikację współpracy regionalnej może być, według raportu KazISS, spodziewany wzrost aktywności gospodarczej Chin. Już teraz przedstawiciele Państwa Środka uczestniczą w licznych projektach infrastrukturalnych i logistycznych, aktywnie powiększając znaczenie regionu jako ważnego węzła komunikacyjnego. Ma to związek z promowanym od kilku lat projektem „Nowego Jedwabnego Szlaku”, mającego połączyć Chiny z Europą Zachodnią. Trwające negocjacje między Pekinem a krajami EAEU mają zakończyć się wypracowaniem formalnych ram współpracy. Analitycy wiążą duże nadzieje z XIII Planem Pięcioletnim, który ma zostać uchwalony w marcu 2016 roku. Wielu obserwatorów spodziewa się, iż planiści uwzględnią dalsze inwestycje w Azji Środkowej w założeniach obejmujących następne pięć lat.
Osłabienie gospodarcze i projekty infrastrukturalne
Współpraca regionalna ma w 2016 roku skoncentrować się na ogromnych projektach transportowych. Największy rozwój oczekiwany jest w dziedzinie kolejnictwa. Władze Uzbekistanu zakładają oficjalne otwarcie dawno oczekiwanej linii kolejowej Angren–Pap będącej elementem Nowego Jedwabnego Szlaku. Równie ważny może okazać się projekt połączenia Iran–Afganistan, który ma zostać zrealizowany jeszcze w tym roku. Mimo że przedsięwzięcie to może wydatnie pogłębić współpracę regionalną (docelowo ma stać się elementem trasy Iran–Afganistan–Tadżykistan–Kirgistan), niestabilna sytuacja w Afganistanie stawia całość pod dużym znakiem zapytania. Władze Kazachstanu, oprócz szeregu inwestycji związanych z rozbudową portów na Morzu Kaspijskim, mają, zdaniem analityków KazISS, skupić się na zakończeniu budowy autostrady międzykontynentalnej. Ten niezwykle ambitny projekt budowy odcinka imponującej drogi, mającej ostatecznie połączyć zachodnią część Chin z Europą, cieszy się szerokim poparciem Pekinu.
Sukces wspomnianych projektów związany jest ściśle z kondycją środkowoazjatyckich gospodarek. Niestety prognozy nie są optymistyczne. Spodziewane spowolnienie w Chinach i zaostrzenie konkurencji na rynku paliwowym ze strony Iranu może oznaczać pogorszenie sytuacji republik środkowoazjatyckich. Innym czynnikiem mogącym wpływać na ograniczenie wzrostu gospodarczego państw regionu może okazać się utrzymanie sankcji gospodarczych między Unią Europejską a Rosją. Analitycy KazISS wskazują, iż ten układ niekorzystnych czynników międzynarodowych sprawi, że rok 2016 okaże się prawdopodobnie rokiem znacznego spowolnienia gospodarczego.
Syria, Iran i Afganistan
Równie ważne co współpraca z Chinami mogą okazać się kwestie bezpieczeństwa w regionie. Wojna domowa w Syrii zdaje się nie stanowić tak poważnego zagrożenia dla Azji Środkowej, jak początkowo zakładano. Znacznie bardziej niebezpieczny może okazać się powrót bojowników walczących po stronie organizacji terrorystycznych. Analitycy KazISS prognozują, iż coraz więcej osób może podejmować decyzję o opuszczeniu kraju i przyłączeniu się do tak zwanego Państwa Islamskiego.
Podobne pesymistyczne prognozy dotyczą sytuacji w Afganistanie, która może mieć coraz większy wpływ na utrzymanie stabilności regionu. Niestety druga połowa 2015 roku przyniosła jedynie pogorszenie sytuacji. Gwałtowna ofensywa talibów obnażyła słabość rządu w Kabulu, który utrzymuje się głównie dzięki wsparciu z zagranicy. Dlatego też trudno oczekiwać długoterminowej stabilizacji w pierwszej połowie 2016 roku. Analitycy związani z KazISS podkreślali niezwykle trudną obecnie sytuację polityczną i militarną Afganistanu. Kwestia ta, w połączeniu z patową sytuacją geopolityczną w Syrii, będzie prawdopodobnie głównymi czynnikami międzynarodowymi mogącymi zagrozić stabilności regionu.
Największą niewiadomą, mogącą podważyć dotychczasowe status quo w regionie, jest zmieniająca się sytuacja Iranu. Zniesienie międzynarodowych sankcji może oznaczać większą aktywność polityczną Teheranu w Azji Środkowej i basenie Morza Kaspijskiego. Prognozowane jest także zwiększenie wydobycia ropy naftowej, co w sytuacji krachu cen na rynkach światowych, może oznaczać poważne problemy dla krajów zaangażowanych w eksport paliw. W warstwie geopolitycznej najbardziej prawdopodobne jest zwrócenie się Iranu w stronę ścisłej współpracy z krajami EAEU. Spodziewane jest również zacieśnienie relacji między Teheranem a Pekinem, co może zaowocować aktywniejszym udziałem Islamskiej Republiki w projekcie Nowego Jedwabnego Szlaku.
Kazachstan tymczasowym członkiem Rady Bezpieczeństwa ONZ
Niezwykle interesującym wydarzeniem będzie również tegoroczne głosowanie nad przyjęciem Kazachstanu jako tymczasowego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ na lata 2017–2018. Obserwując posunięcia Astany na arenie międzynarodowej, szczególnie w obliczu kryzysów rosyjsko-ukraińskiego i rosyjsko-tureckiego, można dostrzec wyraźne dążenie do łagodzenia konfliktów.
Tego rodzaju polityka, prowadzona konsekwentnie przez prezydenta Nursułtana Nazarbajewa, sprawia, że głosowanie nad przyznaniem statusu członka tymczasowego w Radzie Bezpieczeństwa wydaje się przesądzone. Kwestia ta będzie oznaczała nie tylko ogromny wzrost prestiżu kraju, ale również okazję do podniesienia spraw ważnych dla Azji Środkowej na najwyższym międzynarodowym szczeblu.
(na zdjęciu tytułowym: pociąg na linii Semej–Kyzyłorda; fot. Kabelleger / David Gubler, Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0 Unported)