Metryczka

Data ur.: 02.10.1847
Data śmierci: 08.08.1934
Miejsce ur.: Posen / Poznań (Provinz Posen)
Miejsce śmierci: Neudeck / Ogrodzieniec /( Prusy Wschodnie)

Przebieg służby i kariery wojskowej do 1914 roku

Był potomkiem junkierskiego rodu Beneckendorffów ze Starej Marchii. Koligacje i spadki sprawiły, że od roku 1789 familia ta nosiła podwójne nazwisko Beneckendorff-Hindenburg, w skróceniu jej przedstawiciele występowali zwykle jako Hindenburgowie. Paul był synem ówczesnego porucznika piechoty, Roberta von Beneckendorffa-Hindenburga i Luizy (z domu Schwickart), która nie pochodziła z rodziny szlacheckiej. Od dziecka przeznaczony był do kariery wojskowej. Większą część swego dzieciństwa spędził w rodowej posiadłości Hindenburgów w Neudeck, położoną blisko Marienwerderu, (Kwidzyn) w Prusach Zachodnich. Przyjeżdżał tu do swego dziadka, nie tylko jako dziecko, ale także później jako kadet. 01.04.1859 roku ukończył gimnazjum w Glogau (Głogów), a następnie został umieszczony w Domu Kadeta w Wahlstatt (Legnickie Pole). W 1863 roku przeniesiono go do Szkoły Kadetów w Berlinie. W 1865 roku został paziem królowej Prus, Elżbiety.
W kwietniu 1866 roku ukończył Szkołę Kadetów i został mianowany podporucznikiem. Wziął udział w wojnie prusko-austriackiej i uczestniczył w zwycięskiej dla Prus bitwie pod Sadową /Königgrätz/ (3.07.1866). Za udział w tej wojnie odznaczony został orderem Czerwonego Orła z mieczami IV klasy. Następnie był uczestnikiem wojny francusko-pruskiej 1870/71 i brał udział w bitwie pod Sedanem. Odznaczony został Krzyżem Żelaznym II klasy i awansował na porucznika. Lata 1873-1876 spędził w Akademii Wojskowej w Gross-Lichterfelde pod Berlinem, którą ukończył z wyróżnieniem. W 1878 roku awans na kapitana, a w 1885 roku na majora. W tym czasie pełnił różne stanowiska dowódcze w wielu jednostkach wojskowych.

W 1879 roku poślubił córkę generała, Gertrudę Wilhelminę von Sperling, z którą miał później troje dzieci: dwie córki i syna. W latach 1889-1893 pełnił funkcję szefa jednego z wydziałów w Pruskim Ministerstwie Wojny, w tym czasie miał już rangę podpułkownika. W sierpniu 1896 roku otrzymał awans do stopnia generała majora i w okresie 1896-1901 był szefem sztabu w VIII Korpusie Armii. W latach 1901-1903 już jako generał porucznik piastował stanowisko dowódcy 28 Badeńskiej Dywizji Piechoty. Następnie jako generał piechoty dowodził IV Korpusem Armii (1903-1911). Osiągając wiek emerytalny 31.12.1911 roku przeszedł w stan spoczynku i osiadł w Hanowerze, pełniąc jednocześnie honorowe dowództwo 3 Pułku Piechoty Gwardii, w którym rozpoczynał swoją wojskową karierę.

Lata wojny 1914-1918 (feldmarszałek i Szef Sztabu Generalnego)

Jednak na emeryturze nie był długo, po wybuchu wojny i ataku wojsk rosyjskich na Prusy Wschodnie, Niemieckie Dowództwo Naczelne poszukiwało nowego dowódcy dla 8 Armii i wybór padł na niego. 22.08.1914 roku przyjmuje propozycję objęcia dowództwa, jego szefem sztabu mianowano gen. Ludendorffa. W ten sposób powrócił ponownie do służby czynnej w armii, w której już wkrótce miał odegrać wybitną rolę.

Wkrótce 8 Armia pod jego dowództwem, odnosi wielkie zwycięstwo pod Tannenbergiem (31.08.1914) a następnie we wrześniu kolejne w tzw. pierwszej bitwie nad jeziorami mazurskimi. Dla opinii publicznej, został zbawcą Prus Wschodnich a jego triumf, wychwalany i rozgłaszany ponad jego właściwe wymiary, stworzył w Niemczech mit Hindenburga, stał się bardzo sławny i popularny, co przyczyniło się do wzrostu jego znaczenia w armii niemieckiej. 18.09.1914 roku dowodząc 9 Armią toczył na przełomie września i października ciężkie walki w Królestwie Polskim. 01.11.1914 roku został mianowany naczelnym dowódcą wojsk niemieckich na froncie wschodnim, a 27 listopada awansowany do stopnia feldmarszałka. Od tej pory miał decydujący wpływ na przebieg działań wojennych na Wschodzie. W listopadzie 1914 roku, już jako naczelny wódz, kierował ofensywą niemiecką na terytorium Królestwa Polskiego. W sierpniu 1915 roku przejął dowództwo nad Grupą Armijną „Hindenburg”, komendę nad nią zdał w sierpniu 1916 roku.

30.08.1916 roku został mianowany, na miejsce generała Ericha von Falkenhayna, Szefem Sztabu Generalnego – naczelnym dowódcą Armii Niemieckiej. Poprzez tę nominację, przy pomocy generała Ericha Ludendorffa, który został Generalnym Kwatermistrzem, osiągnął z czasem niemal nieograniczoną władzę dyktatorską w Niemczech. Oboje praktycznie rządzili Niemcami, usuwając w cień cesarza Wilhelma II i rząd Rzeszy. Popierali nieograniczoną wojnę podwodną. Mimo jego starań i wysiłków, aby doprowadzić Niemcy do ostatecznego zwycięstwa, celu tego nie osiągnął, bo było to już niemożliwe do osiągnięcia. Po niepowodzeniu niemieckiej ofensywy na zachodzie, przeprowadzonej wiosną i latem 1918 roku, ruszyła w końcu ofensywa aliantów, której zmęczona i wykrwawiona armia niemiecka nie mogła już powstrzymać. Widząc nieuchronną klęskę, kiedy stało się jasne, że wojna została przegrana, Hindenburg i Ludendorff, oddali władzę Reichstagowi (29.IX.1918). Wkrótce potem nastąpiła w Niemczech rewolucja, cesarz Wilhelm II abdykował i nastąpiło zawieszenie broni, kończące wojnę. Na przełomie 1918/19 roku, jeszcze jako Naczelny Dowódca tłumił zamieszki komunistyczne w Niemczech, został autorem powiedzenia o „nożu wbitym w plecy” niemieckiej armii podczas I wojny światowej (Dolchstosslegende). Po podpisaniu Traktatu Wersalskiego 28.06.1919 roku, przeszedł ponownie w stan spoczynku, kończąc w ten sposób swą karierę wojskową. Niedługo jednak pozostawał w cieniu i miał jeszcze odegrać w Niemczech ważną rolę, tym razem jednak jako polityk i mąż stanu.

Republika Weimarska – I kadencja prezydencka 1925-1932

Po klęsce militarnej i upadku monarchii Hohenzollernów, w Niemczech 9.11.1918 roku proklamowano republikę. Na czele państwa stanęła złożona z przedstawicieli partii socjalistycznych Rada Pełnomocników Ludowych, która przy pomocy wojska przystąpiła do tłumienia ruchu rewolucyjnego. Wybory 19.01.1919 roku przyniosły sukces socjalistom, demokratom i partii Centrum. Obradujące w Weimarze Zgromadzenie Narodowe wybrało 11.02.1919 roku Friedricha Eberta na prezydenta Rzeszy Niemieckiej, 13.02 ukonstytuował się rząd kanclerza Scheidemanna, co zapoczątkowało istnienie Republiki Weimarskiej. Fala rewolucyjna utrzymywała się jeszcze przez pewien czas, jednak Freikorpsy i wojsko pacyfikowały kolejne rejony Niemiec. W lutym ciężkie walki toczyły się w Zagłębiu Ruhry, 7.04 powstała Bawarska Republika Rad, którą wkrótce rozgromiono. Ostatecznie wystąpienia rewolucyjne stłumiono ok. poł. 1919 roku.

Ratyfikowano wersalski traktat pokojowy, który prócz rewindykacji terytorialnych uznał odpowiedzialność Niemiec za wywołanie wojny, wprowadził ograniczenie liczbowe armii, zakaz zbrojeń i obowiązek spłaty olbrzymich odszkodowań wojennych. 31.07 uchwalono konstytucję. Pierwsze lata Republiki Weimarskiej, ponoszącej gospodarcze i finansowe skutki wojny, ogarniętej kryzysem gospodarczym (hiperinflacja), charakteryzowały się niepokojami i powstaniami organizowanymi przez lewicę (m.in. 1921 i 1923 w Hamburgu, 1923 w Saksonii i Turyngii) oraz skrajnie prawicową agitacją przeciw republice, (m.in. ukonstytuowaniem się 1920 roku NSDAP pod kierownictwem A. Hitlera). Następowała brutalizacja życia politycznego. Brak stabilizacji politycznej sprzyjał próbom prawicowych puczów (1920 Kappa-Lüttwitza, 1923 monachijski Hitlera). W związku z opóźnianiem spłaty odszkodowań wojennych wojska francuskie i belgijskie w 1923 r. przejściowo okupowały Zagłębie Ruhry. Tak właśnie wyglądały Niemcy w pierwszych latach po zakończeniu wojny.

W tych pierwszych latach Republiki, Hindenburg wiódł życie emeryta w Hanowerze, darzony wielką powagą i szacunkiem. W 1921 roku owdowiał. W trakcie sprawowania swego urzędu w dniu 28.02.1925 roku umarł prezydent Ebert. Ogłoszono, więc nowe wybory prezydenckie, które odbyły się 29 marca, ale żaden z kandydatów na ten urząd nie otrzymał większości głosów. Zgodnie z ustawą odbyć się miało drugie głosowanie. Ustawa zezwalała, aby wysunięto nowe kandydatury.

Siły konserwatywne i nacjonalistyczne zgłosiły wobec tego osobę Paula Hindenburga, ten ze swej strony, początkowo nie wyrażał na to ochoty. Ale dał się przekonać i pomimo jego przekonań monarchistycznych, i wynikającego stąd sceptycyzmu do republiki, zgodził się ubiegać o prezydenturę. 26 kwietnia odbyła się druga tura wyborów, w której wygrywa, jako symbol minionej potęgi państwa niemieckiego, otrzymując 14 mln głosów. Na drugim miejscu uplasował się Wilhelm Marx z 13 mln głosów. 12 maja 1925 roku został uroczyście zaprzysiężony na Urząd Prezydenta, w chwili obejmowania tego stanowiska miał już 78 lat. Demokratyczna republika miała już w tej chwili nie tylko konserwatywny rząd, ale także monarchistycznego marszałka jako prezydenta. Z uwagi na swoje monarchistyczne przekonania zaczęto go nazywać mianem „Ersatzkaiser”, tj. zastępczy cesarz.

Dzięki swemu autorytetowi ustabilizował sytuację wewnętrzną w Niemczech. Jego celem, do którego dążył, było uczynienie Niemiec potęgą, ale nie militarną a polityczną i gospodarczą. Udało mu się to zrealizować. Gospodarka oparta o nową, stabilną walutę również zaczęła stawać na nogi. Do Niemiec napływał kapitał amerykański, zmniejszono także znacznie wielkość reparacji wojennych. Niemcy stopniowo zaczęły wychodzić z izolacji politycznej. M.in. 08.09.1926 roku przyjęto Niemcy do Ligi Narodów. Hindenburg z racji swego autorytetu, uzyskał także znaczne poparcie w szeregach wojska. Jako prezydent Rzeszy usunął w cień dowódcę armii, generała von Seeckta, który był jego przeciwnikiem politycznym. Ogrywał on teraz mniejszą rolę w kręgach wojskowych, ostatecznie zaś, w 1926 r., ustąpił ze stanowiska dowódcy armii. Podczas sprawowania funkcji zaskarbił sobie sympatię większości Niemców (także tych o poglądach lewicowych) oraz zdobył w kraju ogromną popularność. Wykształcił się swego rodzaju kult jego osoby (miasto Zabrze na Górnym Śląsku przemianowano na Hindenburg, wzniesiono w Prusach Wsch. pod Olsztynkiem /Hohenstein/ ogromny pomnik na jego cześć, upamiętniający jego wielkie zwycięstwo nad Rosjanami, odniesione w 1914 roku pod Tannenbergiem). Uroczyste odsłonięcie tego pomnika miało miejsce 18.09.1927 roku, wygłosił tam przemówienie, którego głównym akcentem było jeszcze raz zrzucenie z Niemiec odpowiedzialności za wybuch wojny światowej.

Sprawując urząd prezydenta, z racji na swój podeszły wiek, dobrał sobie najbliższe grono doradców i współpracowników, do którego należeli: sekretarz stanu Otto Meisner, dawny doradca prezydenta Eberta, jego własny syn Oskar Wilhelm Hindenburg, który pełnił funkcję jego przybocznego adiutanta oraz pułkownik (później generał) Kurt von Schleicher. Mieli oni znaczny wpływ na podejmowane przez niego decyzje, zwłaszcza w późniejszym okresie, decydujący głos (i to mało pozytywny) w tej gestii należał do gen. von Schleichera, który wyrósł na „szarą eminencję”. Był on człowiekiem wywierającym coraz większy wpływ na posunięcia polityczne Hindenburga, a tym samym i rządu. Chociaż Hindenburg nie żywił sympatii do demokracji i ustroju republikańskiego, a ludzie z jego otoczenia namawiali go do przejęcia pełni władzy, nie zdobył się jednak na złamanie konstytucji. W 1927 roku z okazji obchodów jego osiemdziesiątych urodzin, Towarzystwo weteranów wojennych ofiarowało mu majątek rodowy Hindenburgów w Ogrodzieńcu /Neudeck/, utracony w 1926 roku.

Było to możliwe dzięki ogłoszonej na ten cel zbiórce narodowej. Hindenburg, jako nowy właściciel Ogrodzieńca przebudował w 1928 roku swoja rezydencję w neobarokową budowlę pałacową otoczoną ogrodem i parkiem i od tej pory był jej częstym gościem.

Okres prosperity w gospodarce, który trwał w Niemczech w II połowie lat dwudziestych, zakończył się wraz z nadejściem wielkiego kryzysu w 1929 roku. W Niemczech zapanował ponownie chaos wewnętrzny, gwałtownie wzrosły wpływy komunistów i narodowych socjalistów (NSDAP). Żadna z partii sprawującej władzę nie mogła uzyskać większości parlamentarnej. Hindenburg podtrzymywał kolejne rządy na mocy specjalnego dekretu prezydenckiego zapisanego w konstytucji. Jednak chaos polityczny i gospodarczy narastał. Wpływy NSDAP i Adolfa Hitlera rosły, wzmacniały się także siły komunistów. Hindenburg będąc już starcem, mając problemy ze zdrowiem i pamięcią nie panował już nad zaistniałą sytuacją i od 1930 roku w porze letniej wyjeżdżał, a raczej uciekał przed tym chaosem, do swojej rezydencji w Prusach Wsch. Coraz większe wpływy na władzę miał gen. von Schleicher. W 1932 roku upływała jego 7 letnia kadencja prezydencka, a wpływy partii nazistowskiej były już tak duże, że w nadchodzących wyborach prezydenckich, Adolf Hitler miał wielkie szanse na objęcie najwyższego w państwie urzędu.

II kadencja prezydencka 1932-1934

Wszystkie siły polityczne dostrzegające niebezpieczeństwo nazizmu, poparły jedynego poważnego kontrkandydata Hitlera, którego widziały w osobie Hindenburga. Poparły go te partie, które powołały do życia republikę weimarską – socjaldemokraci, katolicy i demokraci – partii dotychczas chłodno do niego nastawionych widzących w nim reakcyjnego militarystę. Wbrew swej woli Hindenburg stać się miał w kampanii wyborczej symbolem republiki, która wiodła śmiertelny bój o przetrwanie – z jednej strony z hitlerowcami, z komunistami z drugiej. Pierwsza tura wyborów odbyła się 13 marca 1932 r. i pomimo uzyskania blisko 50% poparcia przez Hindenburga, nie przyniosła ona ostatecznego rozstrzygnięcia, gdyż nie uzyskał on wymaganej większości. Wybory były kolejnym zwycięstwem politycznym NSDAP, mimo że jej kandydat A. Hitler uzyskał drugie miejsce, to zdołał uzyskać 30% głosów. Druga tura wyborów miała odbyć się pomiędzy nimi dwoma, chociaż wiadomo było, że wygra Hindenburg. I tak się też stało. W ponownym głosowaniu 10.04.1932 r. uzyskał on wymaganą większość tj. 53%, a Hitler 37%.

Wybory do Reichstagu, które odbyły się w lipcu tego roku, przyniosły zdecydowane zwycięstwo wyborcze NSDAP. Partia stała się pierwszą siłą polityczną w Niemczech i bez jej udziału nie mógł powstać większościowy rząd. Kryzys polityczny narastał. Hitler domagał się stanowiska kanclerza. Hindenburga jednak raziły maniery tego, w jego mniemaniu, politycznego szarlatana i demagoga i nie wzbudzał w nim zaufania, w zbyt wielkim stopniu wyglądał na awanturnika. Hindenburg nie miał zamiaru proponować wodzowi NSDAP stanowiska kanclerza. Mimo jego skrajnie konserwatywnych poglądów i postępującej, starczej sklerozy rozumiał, że Hitler, dorwawszy się do władzy, wymknie się spod jakiejkolwiek kontroli i wkroczy na drogę nieobliczalnych posunięć politycznych. Tym razem Hindenburg zdobył się jeszcze na stanowczość. W listopadzie 1932 roku odbyły się ponowne wybory do Reichstagu, w których spory sukces odnotowali komuniści. To zaciążyło nad przyszłymi wydarzeniami politycznymi. W obawie przed komunizmem wszystkie siły polityczne, a także kierownictwo wojskowe armii nalegało na Hindenburga, aby dojść do porozumienia z nazistami. Przekonywano go, że naziści będą kontrolowani przy pomocy armii i partie konserwatywne, a w przyszłym rządzie będą stanowić mniejszość. Hindenburg uległ i 30.01.1933 roku mianował Adolfa Hitlera kanclerzem Rzeszy i powierzył mu utworzenie nowego rządu „jedności narodowej”. Datę tę przyjmuje się jako koniec Republiki Weimarskiej i początek III Rzeszy.
Pomimo niechęci do narodowego socjalizmu zaaprobował hitlerowskie zarządzenie „O ochronie narodu i państwa”, co spowodowało faktyczne zawieszenie praw obywatelskich, jak i konstytucji Republiki Weimarskiej i umożliwiło Hitlerowi sprawowanie totalitarnej kontroli w państwie. Ostatnie miesiące życia spędził Hindenburg w swym majątku rodowym w Neudeck, z dala od polityki. Czując zbliżającą się śmierć 11.05.1934 roku spisał testament polityczny, w którym wyraził opinię, że zalew narodowego socjalizmu w Niemczech jest chwilowym objawem i rychło się skończy. Prognostyk ten stał się mało trafny. Umarł 2 sierpnia 1934 roku o godzinie 9.00 rano w Neudeck. Na wieść o jego śmierci zarządzono żałobę narodową.
Ciało Hindenburga wbrew jego wcześniejszej woli, chciał być pochowany na terenie swego majątku, zostało przewiezione z Neudeck do Olsztynka /Hohenstein/ i tutaj z udziałem najwyższych władz i przedstawicielstw zagranicznych odbyły się 07.08.1934 roku uroczystości pogrzebowe. Przy dźwiękach dzwonów i huku salw armatnich złożono trumnę z feldmarszałkiem w jednej z wież. Hitler obecny na pogrzebie wygłosił mowę pożegnalną. Życzenie Hitlera, aby pomnik tannenberski zamienić w mauzoleum Hindenburga, zostało spełnione. Wcześniej pomnik ten nie był nigdy przewidywany jako mauzoleum. Ani Hindenburg, ani projektanci budowli nigdy o takim jej przeznaczeniu nie myśleli. Po uroczystościach pogrzebowych sam Hitler nakreślił plany przebudowy pomnika. Ciało Hindenburga spoczywało tam do stycznia 1945 roku. Wywieziono je w głąb Niemiec. Obecnie szczątki feldmarszałka spoczywają w kościele św. Elżbiety w Marburgu nad rzeką Lahn w Hesji.

Bibliografia:

1. J. Pajewski – „Pierwsza wojna światowa 1914-1918” (1991)
2. W. Czapliński, A. Galos, W. Korta – „Historia Niemiec” (1981)
3. B.W. Tuchman – „Sierpniowe salwy” (1988)
4. „Wielka Historia Powszechna” – praca zbiorowa (1995)
5. J.Holzer – „Od Wilhelma do Hitlera” (1963)
6. M. Klimecki – „Gorlice 1915” (1991)
7. B. Bankowicz, M. Bankowicz, A. Dudek „Słownik historii XX wieku (1993)