Lata 1945–1956 nie były najszczęśliwszym okresem w historii naszego państwa. Właściwie w ciągu ostatnich stuleci w jego historii było więcej złych niż dobrych momentów, ale to temat na inną okazję. Czas zaraz po II wojnie światowej był okresem przejmowania władzy przez komunistów, którym starały się przeciwstawiać metodami pokojowymi i zbrojnymi inne ugrupowania niepodległościowe. W pewnym momencie można nawet mówić o ograniczonej wojnie domowej, która zakończyła się jednak zwycięstwem sił wspieranych przez Związek Radziecki i ustanowieniem w Polsce socjalizmu w wydaniu stalinowskim. Oznaczało to miedzy innymi aresztowania, obozy pracy przymusowej, tortury, procesy pokazowe i inne represje wobec środowisk niepodległościowych. Dla najważniejszych osób z tych organizacji szanse na pozostanie w kraju i uniknięcie aresztowania czy nawet przeżycia były niewielkie, dlatego wielu zdecydowało się na emigrację. Jednak to nie było łatwe do osiągnięcia, bo granice były zamknięte, a ze wszystkich stron kraj otoczy był również socjalistycznymi państwami i Bałtykiem na północy. Wiele osób zdecydowało się na nielegalne ucieczki wszelkimi możliwymi sposobami i o nich jest właśnie ta książka.

Autorzy, Jolanta Drużyńska i Stanisław M. Jankowski, od lat zajmują się tematyką PRL, antykomunistycznego podziemia, sprawą Katynia i tematami pokrewnymi. Każde z nich ma już na koncie książki o tej tematyce, a także inne doświadczenia, jak reportaże dla radia, konsultacja merytoryczna przy filmie Andrzeja Wajdy „Katyń” czy scenariusze do filmów dokumentalnych. Nie jest to więc ich pierwsza styczność z tematyką. Autorzy posiadają odpowiednią wiedzę, doświadczenia i, co być może najważniejsze, źródła dla napisania takiej książki.

Ucieczek z Polski ludowej było sporo, ale Autorzy skoncentrowali się tylko na pierwszym okresie po wojnie i osobach, które z różnych przyczyn były najbardziej narażone na represje ze strony aparatu państwowego: przedstawicielach rządu londyńskiego, dowódcach podziemia AK-owskiego, naukowcach. Wyjątkiem jest Józef Światło, który sam do UB należał i był tam wysokim oficerem, dlatego również jego ucieczka została zaliczona do tych „specjalnego znaczenia”.

Każdy z ośmiu rozdziałów zbudowany jest w podobny sposób. Najpierw przedstawiono sylwetki bohaterów, oczywiście nie w pełni i nie w sposób encyklopedyczny, ale na tyle, byśmy wiedzieli, z kim mamy do czynienia. Następnie obserwujemy przygotowania i poznajemy powody, dla których ucieczka była konieczna, a wreszcie samą ucieczkę, która nie zawsze kończyła się sukcesem. Jednak w tych przypadkach, gdzie udało się uciec, Autorzy przedstawiają nam także dalsze losy bohaterów, aż do śmierci, a także reakcje władz i odpowiednich służb, które niemal zawsze prowadziły inwigilację zbiegów, starając się wpływać negatywnie na ich życie. A jeśli nie mogli zaszkodzić samym emigrantom, starali się represjonować ich rodziny i wszystkich, którzy mogli w ucieczce pomóc, a pozostali w kraju. Wszystko przedstawiono w sposób możliwie najbardziej szczegółowy i w rezultacie mamy do czynienia z książką grubą na nieco ponad 600 stron teksti przeplatanego nielicznymi zdjęciami. Prócz samej narracji treść stanowią liczne materiały archiwalne: artykuły prasowe, stenogramy, fragmenty raportów służb specjalnych i innych dokumentów.

Autorzy postarali się przedstawić sprawy z każdej strony i korzystając z wielu źródeł, tworząc w ten sposób bardzo obszerną pracę. Szkoda jedynie, że zdecydowali się na bardzo nieliczne przypisy bibliograficzne ograniczając się do zamieszczenia na końcu książki wybranej bibliografii. Chociaż z drugiej strony – tych przypisów musiałoby być bardzo dużo. Mimo wszystko uważam jednak, że powinny się tam znaleźć, inni Autorzy jakoś sobie radzili z takimi problemami.

Poza tym w wydanej przez Rebis książce nie ma się do czego przyczepić. Może ze względu na objętość, tematykę i styl nie jest to książka dla każdego, ale ci, którzy zdecydują się ją nabyć, wiedząc, na co wydają pieniądze, nie będą zwiedzeni. Jest to dobrze udokumentowana praca poruszająca niby znany, ale nie do końca rozpropagowany okres w polskiej historii.