Wojna koreańska 1950–1953 – konflikt wywołany napaścią Korei Północnej na Koreę Południową. Prowadzony między komunistycznymi siłami północnokoreańsko-chińskimi a siłami ONZ (głównie amerykańskimi) wspierającymi wojska południowokoreańskie1. Wybuch wojny koreańskiej oznaczał połączenie dwóch źródeł konfliktów w Azji Wschodniej. Jednym z nich był podział Półwyspu Koreańskiego2, drugim – Tajwan3. Inwazja na Koreę Południową zaskoczyła Stany Zjednoczone i ONZ. Amerykanie, koncentrując się na sprawach Europy Zachodniej (kryzys berliński), nie orientowali się w złożoności wewnętrznych problemów koreańskich ani w kierunkach polityki zagranicznej ZSRR4.

Prezydent USA Harry S. Truman uważał, że sprawy Azji są mniej ważne od teatru europejskiego. Rok przed wybuchem wojny wycofano oficerów wywiadu wojskowego z Korei Południowej, a prowadzenie wywiadu przejęła Centralna Agencja Wywiadowcza. W wynikłym zamieszaniu jedynie głównodowodzący wojskami okupacyjnymi w Japonii, gen. Douglas MacArthur, dysponował dość wątłą siecią informatorów w KRL-D. Efektem tego była całkowicie różna ocena stanu sił północnokoreańskich sporządzona przez CIA (36 tys. żołnierzy) i MacArthura (136 tys. żołnierzy). W rzeczywistości Korea Północna miała pod bronią 89 tys. żołnierzy armii regularnej, 18.600 funkcjonariuszy straży granicznej oraz 23 tys. żołnierzy w trzech dywizjach rezerwowych. Dysponowała również 150 czołgami T-34 z działami kal. 85 mm, działami samobieżnymi kal. 76 mm, haubicami kal. 122 mm oraz działami kal. 76 mm. Lotnictwo KRL-D wyposażone było w samoloty myśliwskie Jak oraz szturmowe Ił-105.

Sam pomysł zbrojnego obalenia rządu w Seulu i zjednoczenia Korei wyszedł od przywódcy północnokoreańskiego Kim Ir Sena (Kim Il Sung). Kim miał broń, dobrze wyszkoloną i liczną armię, oraz polityczne poparcie Kremla. 1 czerwca 1950 r. Koreańska Armia Ludowa zakończyła przygotowania do agresji. Termin uderzenia wyznaczono na koniec czerwca, kiedy to w Korei zaczynała się pora deszczowa. Plan operacyjny „wyprzedzającego ataku” zakładał, że siły północnokoreańskie będą posuwać się z prędkością 15-20 km na dobę i w ciągu 22-27 dni zakończą działania wojenne.

Realizację planu rozpoczęto 25 czerwca 1950 roku. O godz. 4.00. linia demarkacyjna w rejonie Kesong i Chunchan rozbłysła ogniem z luf haubic kal. 122 mm. O 5.30. gen. Li Hak Ku wydał rozkaz do ataku. Silne uderzenie 70 tys. żołnierzy północnokoreańskich wspierała artyleria, czołgi i lotnictwo szturmowe. Ich zadaniem było szybkie przełamanie obrony południowokoreańskiej i otwarcie drogi do Seulu, odległego od 38 równoleżnika o kilka minut lotu. Jednocześnie wylądował desant na wschodnim wybrzeżu, na południe od Kangnung.6

We władzach Republiki Korei zapanowała konsternacja a prezydent Li Syngman (Syngman Rhee) przeżywał załamanie nerwowe, widząc postępy wojsk północnokoreańskich. Niemniej jednak mniej liczne i gorzej uzbrojone wojska południa stawiały opór.
Wojska Republiki Korei były zorganizowane jako lekka armia obronna i liczyły 65 tys. żołnierzy armii regularnej oraz 45 tys. policjantów, którzy jednak nie przeszli przeszkolenia wojskowego. Armia nie miała czołgów, ciężkich dział i samolotów7. Dla wszystkich stało się jasne, że bez pomocy z zewnątrz Południowa Korea upadnie. Tymczasem prezydent Truman
i jego doradcy przygotowywali amerykańską ekspedycję wojskowa pod patronatem ONZ.
27 czerwca Rada Bezpieczeństwa ONZ przyjęła siedmioma głosami przy jednym sprzeciwu (Jugosławia), dwóch wstrzymujących się (Egipt i Indie) i jednym nieobecnym (ZSRR)8, rezolucje potępiającą naruszenie pokoju, wzywającą wojska północnokoreańskie do wycofania się na linie 38 równoleżnika, uznającą konieczność pilnego użycia środków wojskowych i zalecającą krajom członkowskim udzielenie Korei Pd. takiej pomocy, jaka będzie potrzebna do odparcia napaści zbrojnej i przywrócenia pokoju.9

Zgodnie z ustaleniami siły powietrzne i marynarka US zorganizowały zaopatrzenie
z powietrza i morza, w formie zrzutów w rejonie Suwan i poprzez południowy port w Pusan.
28 czerwca wojska KRL-D wkroczyły do Seulu i do 30 czerwca zajęły tereny na północ od rzeki Han.
W tym czasie armia południowokoreańska straciła 60% swego stanu i została zredukowana do 30 000.10 Tylko szybka interwencja amerykańska mogła uratować kraj przed klęską.
W Japonii stacjonowały trzy dywizje piechoty: 24., 25., 7., oraz 1 dywizja kawalerii. MacArthur zażądał od prezydenta Trumana zgody na przerzucenie do Korei dwóch dywizji oraz użycia lotnictwa.
Prezydent przychylił się do opinii gen. MacArthura. Wysłano 22 B-29 z bazy Andersen na Guam, aby zaatakowały linię kolejowe na północ od Seulu. Rezultaty były marne (niska celność bombardowania). Ostatecznie 30 czerwca prezydent musiał się zgodzić na wprowadzenie do walki 24. dywizji piechoty z VIII Armii stacjonującej dotąd
w prefekturze Yamaguti (Japonia).

Pierwsze starcie w rejonie Osan (5 lipiec) amerykanie przegrali. 2 tygodnie później resztki 24. dywizji zostały rozbite w rejonie Tendzon (Taejŏn), a jej dowódca gen. W. Dean trafił do niewoli11.
Do 5 sierpnia wojska KRL-D opanowały prawie cały półwysep (95% terytorium Rep. Korei Pd.). Przybyła na pomoc 25. dywizja piechoty i 1. dywizja kawaleryjska mogły już tylko bronić ostatniego skrawka Korei Pd. – półkolistego obszaru ciągnącego się od miasta Musan, wzdłuż rzeki Naktong, przez Tegu do Morza Japońskiego. W tym rejonie znajdował się ważny port – Pusan (tzw. „worek Pusański”). Tamtędy przybywały posiłki 2 tys. żołnierzy brytyjskiej 27. brygady piechoty z Hongkongu i pięć batalionów czołgów12.

W ramach sił ONZ 14 (15)13 państw skierowało do Korei swoje kontyngenty wojskowe, które czasowo rozlokowano w Japonii. 95% tych sił stanowiły wojska amerykańskie.
KRL-D i ZSRR za pośrednictwem Indii (Nehru) zaproponowały rokowania pokojowe, odrzucone przez USA (ONZ). W międzyczasie KRL-D przeprowadziła na południu reformę rolną i nacjonalizację przemysłu oraz nabór do swojej armii.

Pusan bronił się pomimo wielokrotnych ataków wojsk północnokoreańskich. W końcu lipca 49 B-29 zbombardowało w Czosen zakłady produkujące materiały wybuchowe. Kilka dni później trzykrotne naloty na Bogum zniszczyły kolejne zakłady. W końcu sierpnia wszystkie zakłady przemysłowe KRL-D zostały zniszczone. Uratowała się tylko fabryka w Rashin (położona tuż nad granicą z ZSRR, w związku z czym Truman nie zgodził się na jej zaatakowanie)14.
Tymczasem w Tokio głównodowodzący wojsk ONZ gen. D. MacArthur, opracował plan inwazji na Koreę. Wg planu wojska amerykańskie dokonają desantu w miejscu odległym o setki kilometrów od Pusan, wyjdą na tyły wojsk północnokoreańskich, zajmą Seul i przetną główne drogi zaopatrzenia wroga. Na miejsce desantu gen. MacArthur wybrał Inczhon15 (Czemulpo). Plan był trudny do realizacji. Wody najeżone podwodnymi skałami i rafami, różnica przypływów wynosiła 10 metrów (co dawało okrętom desantowym tylko 2,5 h na wyładunek sprzętu i żołnierzy), zaminowanie torów wodnych. Po wyjściu na ląd sytuacja nie wyglądała lepiej. W Inczhon nie było plaż, woda podchodziła do pionowych betonowych ścian wysokości 4 m. Nie zraziło to jednak gen. MacArthura16. Jeszcze 30 września Pentagon zgłaszał zastrzeżenia wobec planu. Jednak operacja „Chromite” rozpoczęła się 11 września. W tym samym czasie cztery krążowniki i kilka niszczycieli podeszły do brzegów Inczhon i podjęło systematyczne bombardowanie nabrzeżnych stanowisk. 14 września uderzyły samoloty z czterech lotniskowców. Do koreańskiego brzegu zbliżała się armada 261 okrętów. 15 września o godz. 5.20 pierwsze oddziały marines ruszyły do ataku na wyspę Wolmi Do, leżącą u wejścia do port. Zajęto ją po 45 minutach walki. Koreańczycy byli zbyt zaskoczeni by zorganizować skuteczna obronę. O świcie cały Inczhon był już w rękach Amerykanów. Następnego dnia oddziały z Inczhon ruszyły w stronę Seulu, aby spotkać się tam z wojskami kontratakującymi z Pusan. 16 września marines zajęli lotnisko w Kimpo (13 km. na wschód od Seulu). Zdobycie samego miasta okazało się jednak trudniejsze. Zacięte walki trwały przez 10 dni. Ostatecznie Seul zdobyto 26 września.
Wojska ONZ straciły 536 zabitych, 2550 rannych i 65 zaginionych. Straty po stronie KRL-D wyniosły: ok. 50 tys. żołnierzy zabitych, a 125 tys. dostało się do niewoli.17
Niedobitki Koreańskiej Armii Ludowej odcięte na południu Korei przeszły do działań partyzanckich, tworząc tzw. „drugi front”.

Stopniowo wojska ONZ oczyszczały terytorium Republiki Korei z oddziałów wroga. A wraz z tym powstało pytanie co dalej?. Rezolucja Rady Bezpieczeństwa mówiła wyraźnie o przywróceniu pokoju i granicy na 38 równoleżniku. Z drugiej strony armia Korei Pn. była rozbita. MacArthur miał ogromną ochotę „iść za ciosem”. Wielką niewiadomą pozostawała ewentualna reakcja Chin i ZSRR. Truman obawiał się sprowokowania ZSRR. Cały wrzesień trwały debaty wokół problemu przekroczenia 38 równoleżnika. Ostatecznie Waszyngton nie zdobył się na sformułowanie jednoznacznego rozkazu. MacArthur zdecydował się jednak działać.18
30 września 3. dywizja I korpusu armii południowokoreańskiej19 przekroczyła 38 równoleżnik i szybko doszła do rejonu Wonsan. Zgromadzenie Ogólne ONZ 7 października uchwaliło rezolucję zezwalającą własnym oddziałom na przekroczenie granicy. Następnego dnia VIII Armia amerykańska ruszyła na północ20. 20 października VIII Armia weszła do stolicy KRL-D. 26 października pierwsze jednostki południowokoreańskie dotarły do rzeki Jaul (Yaul).
Zaistniała sytuacja dała pretekst do działania Chinom. Już 25 września chiński sztab generalny (tj. w jego imieniu gen. Nieh Jung-Czen)21 poinformował ambasadora Indii w Pekinie K. M. Pannikara22, że ChRL będzie musiała zareagować „stosownie do działań Waszyngtonu”. Jeszcze 1 października Zhou Enlai (Czou En-Laj), minister spraw zagranicznych ChRL ostrzegał ONZ i USA przed przekroczeniem ustalonej linii (tj. 38 równoleżnika). Dla ChRL było to równoznaczne z atakiem na ich sojusznika.23

ONZ (USA) zaproponowały zawieszenie broni i uznanie siłowego zjednoczenia Korei, ale już 16 października 370. pułk piechoty 124. dywizji z XLII Armii „Chińskich Ochotników Ludowych”24 w sile ok. 2500 żołnierzy przeszedł Jaul w rejonie Wan Po Jin. 20 października: specjalna jednostka „56” w sile 5000 żołnierzy przeszła Jaul w rejonie Antung i Changing.
25 października wojska Republiki Korei starły się ze znacznymi siłami chińskimi w rejonie Onjong. Z marszu armia „Chińskich Ochotników Ludowych”, silnym uderzeniem (2 XI) zmiotła z powierzchni ziemi amerykański 7. pułk 26. dywizji. W tym samym czasie inne oddziały 26. dywizji napotkały bardzo silny opór w pobliżu Sudong. Amerykański 8. pułk kawalerii stracił połowę żołnierzy, kilkadziesiąt samochodów i dział, a 6. dywizja południowokoreańska została rozbita i przestała istnieć jako zorganizowana jednostka.
Po początkowych sukcesach oddziały chińskie niespodziewanie zaprzestały walki i przeszły do działań charakterystycznych bardziej dla partyzantów niż regularnej armii. Chińczycy unikali pokazywania się w dzień. Przemieszczali się nocą i pojawiali się nagle przed liniami ONZ, a obrońcy nie mogli użyć wówczas ciężkiego sprzętu. Żołnierze często walczyli na bagnety25. Potyczki kończyły się równie nagle jak się rozpoczynały, a Chińczycy wycofywali się w góry.

Dowództwo amerykańskie niepokoiła skuteczność tych ataków, a wszelkie próby zaskoczenia wroga kończyły się fiaskiem. Tak jak gdyby Chińczycy byli uprzedzeni o zamiarach amerykanów.26
MacArthur nie tracił jednak optymizmu i przygotował nową ofensywę. (24)27 25 listopada na północ wyruszyła VIII Armia i piechota morska. Akcja ta była jednak źle przygotowana28 i ofensywa utknęła po czterech dniach. W końcu listopada oddziały ONZ znalazły się w odwrocie cofając się w stronę Hyngnam. W ciągu kilku dni flota 109 okrętów ewakuowała 91 tys. koreańskich uchodźców, 105 tys. żołnierzy, 17 tys. pojazdów i 375 tys. ton sprzętu.
1 stycznia 1951 r. 400 tys. żołnierzy chińskich i 100 tys. północnokoreańskich rozpoczęło nową ofensywę, której 200 tys. żołnierzy ONZ nie mogło zatrzymać. 3 stycznia dowódca VIII Armii gen. Ridgway29 zarządził ewakuacje Seulu (4 stycznia wojska komunistyczne zajmują miasto) i okopanie się na linii biegnącej od Phionghtek nad Morzem Żółtym do Samczhok nad Morzem Japońskim.
21 lutego ruszyła kontrofensywa odrzucająca wojska chińskie na północ. Gen. Ridgway zrezygnował ze zdobywania Seulu i ruszył w stronę Kimpo i Inczhon. 14 marca Seul po raz kolejny przeszedł w ręce wojsk południowokoreańskich. Obie strony konfliktu były już silnie wyczerpane. 20 marca prezydent Truman postanowił podjąć kroki zmierzające do zakończenia wojny. Działania te zostały storpedowane przez oświadczenie wydane przez gen. MacArthura. 11 kwietnia Truman zdymisjonował MacArthura, jego miejsce zajął gen. M. R. Ridgway.

W tym czasie startująca w USA kampania wyborcza Eisenhowera przebiegająca pod hasłami jak najszybszego zakończenia wojny oraz straty w siłach USA, jak też protesty przeciw wojnie na całym świecie, wymusiły na Trumanie kolejną zmianę głównodowodzącego (gen. Clark).
W kwietniu Chińczycy przypuścili wściekły atak ma pozycje ONZ. Był to jednak ich ostatni wysiłek w celu rozstrzygnięcia konfliktu środkami militarnymi30.
W lipcu 1951 r. front ustabilizował się w pobliżu 38 równoleżnika. Jedynie lotnictwo USA odnosiło sukcesy obracając w proch miasta i wsie KRL-D. Ze względu na ogrom ofiar wśród ludności cywilnej Międzynarodowy Czerwony Krzyż zorganizował kilkadziesiąt szpitali polowych w KRL-D.
Z inicjatywy ZSRR31 na forum ONZ podjęto rokowania rozejmowe. Stronę Narodów Zjednoczonych reprezentował wiceadmirał C. Turner Joy, a gen. Nam Il stronę chińsko-koreańską.
Negocjacje trwały cały rok 1952. chodziło nie tylko o wyznaczenie linii demarkacyjnej ale i o jeńców wojennych (170 tys.32). Strona chińsko-koreańska upierała się przy powrocie wszystkich do KRL-D. Tymczasem 50 tys. z nich nie miało na to ochoty. W obozach zaczęły wybuchać bunty33.
Rokowania przerywane gwałtownymi zrywami wojsk to jednej to drugiej strony, zakończyły się 19 lipca 1953 r.
Wybór gen. Eisenhowera na prezydenta, zmęczenie społeczeństwa amerykańskiego wojną34, brak znaczących efektów działań militarnych oraz śmierć J. Stalina (5 marca) zmusiły wreszcie obie strony konfliktu do podpisania w Panmundżonie 27 lipca 1953 r. rozejmu i ustanowienia strefy demarkacyjnej (po 2 km na północ i południe, zatem szerokość tej strefy wynosi 4 km) dzielącej półwysep na wysokości 38 równoleżnika.
Akt podpisali ze strony wojsk ONZ gen. W. K. Harrison jr i gen. Nam Il, ze strony chińsko-Koreańskiej. Walki ustały 12 godzin później35.
Nad przestrzeganiem rozejmu czuwali inspektorzy sił rozjemczych (Komisja Nadzorcza Państw Neutralnych) rozmieszczeni po obu stronach tej linii na północy Polacy i Czesi, a na południu Szwajcarzy i Szwedzi36. Ci ostatni po szykanach amerykańskich w 1956 r. zlikwidowali swoje posterunki.

Krwawa wojna niewiele zmieniła sytuacje. Już w czerwcu 1951 r. było oczywiste, że wojna nie może zakończyć się militarnym zwycięstwem którejkolwiek ze stron. W konsekwencji żadna ze stron nie została uznana za pokonaną. Korea pozostała podzielona. Nowa granica przebiegała niewiele dalej na północ od 38 równoleżnika, gdzie zaczęła się wojna.
W wyniku wojny zginęło, odniosło rany i zaginęło blisko 2-5 mln. osób, z czego po stronie KRL-D 1-2 mln., Republiki Korei 1,5 mln, ChRL (ChOL) 380-900 tys., USA 130-158 tys., inni 30 tys. (wojska ONZ bez USA) 37.
Po zakończeniu działań wojennych następowała stopniowa odbudowa KRL-D z gigantycznych zniszczeń wojennych (amerykańskie naloty dywanowe). Sytuacja polityczno-gospodarcza była niezwykle skomplikowana. Chinom zawdzięczano ocalenie, ale nic więcej. ChRL sama musiała zapłacić ZSRR za ekwipunek i broń dla ChOL, a wycofywanie „Ochotników” z Korei trwało etapami aż do 1958 r. Rosjanie nie kwapili się z pomocą materialną, gdyż nie wiedzieli jaką orientację przyjmie Kim Ir Sen, proradziecką czy prochińską. Zresztą samo ZSSR miało inne problemy (był to okres walk frakcyjnych w KPZR po śmierci Stalina i czas XX Zjazdu KPZR – potępienie kultu jednostki).
Podział Korei utrwalony w wyniku wojny jest na rękę mocarstwom. Zjednoczona Korea to potężny gospodarczy rywal dla Japonii, dla ChRL, USA i Rosji – Korea nowoczesna, 70-milionowa, z bronią jądrową i techniką rakietową to poważne ograniczenie wpływów w tej części świata.
Wojna koreańska miała też daleko idące konsekwencje w polityce światowej. Wytworzyła przede wszystkim powszechny strach przed wojną światową, w której bardzo prawdopodobne było użycie broni nuklearnej. Kryzys koreański doprowadził również do wzrostu zaangażowania amerykańskiego w Europie. USA potroiły wydatki na obronność i uściśliły współpracę z sojusznikami w ramach NATO. Do Niemiec skierowano dodatkowo cztery dywizje, w wielu państwach świata zaczęto budować bazy dla amerykańskich bombowców strategicznych i okrętów. Pojawiła się nowa broń: bomba wodorowa.

Stany Zjednoczone przyjęły rolę naczelnego dowódcy w bloku państw zachodnich, kreując model dwubiegunowości w stosunkach międzynarodowych.

Wojna koreańska zmieniła układ sił między supermocarstwami i przyspieszyła proces integracji Zachodu. Międzynarodowa opinia publiczna poparła na ogół działania USA i Zachodu. W maju 1952 r. powstała w Paryżu Europejska Wspólnota Obronna.

Przypisy

1. http://encyklopedia.pwn.pl/
2. W 1948 r. na południe od 38 równoleżnika utworzono Republikę Korei związaną z USA. W tym samym roku, na północ od 38 równoleżnika, w strefie okupacyjnej sowieckiej, Koreańską Republikę Ludowo-Demokratyczną o ustroju komunistycznym.
3. P. Lowe, Wojna Koreańska, Warszawa 1995, s. 204
4. St. Koziej, Globalne aspekty rosyjskiej strategii bezpieczeństwa, Zeszyty Naukowe AON nr 1(50) 2003, s. 59
5. B. Wołoszański, Korea w ogniu. Miejsce, od którego mógł zapłonąć świat, Warszawa 1995, ss. 22-23
6. Ibidem., s. 3
7. Ibidem., s. 23
8. M. Muszkat, Konflikt koreański. Zagadnienia prawno-międzynarodowe wojny i likwidacji jej skutków, Warszawa 1956, s. 49
9. FRUS 1950 (7), Rezolucja przyjęta przez Radę Bezpieczeństwa (27.06.1950), s. 211
10. B. Wołoszański, Korea w ogniu …., s. 18
11. tylko 20% żołnierzy USA miało doświadczenie bojowe. Reszta przybyła wprost z kraju.
12. Ibidem., s. 36
13. P. Lowe, op. cit., s. 237
14. W. J. Dziak, Korea: pokój czy wojna, Warszawa 2003, s. 67
15. niewielki port leżący 270 kilometrów na północ od Pusan i 32 kilometry od Seulu.
16. Japończykom dwukrotnie udało się zdobyć Inczhon (w 1894 i w 1904 r.).
17. B. Wołoszański, Korea w ogniu …., s. 46
18. w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii przeważał pogląd, iż należy przekroczyć 38 równoleżnik
19. podlegali MacArthurowi jako naczelnemu dowódcy
20. dwie dywizje zostały na południu w celu zwalczania niedobitków armii północnokoreańskiej
21. P. Lowe, op. cit., s. 256
22. Pekin i Waszyngton nie utrzymywały stosunków dyplomatycznych. Doniesienia Pannikara były natychmiast przekazywane rządowi brytyjskiemu i amerykańskiemu przez ministra spraw zagranicznych Indii G. Bajpai
23. Historia Polityczna Świata XX Wieku 1945-2000, [w:] J. Polit, Wojna koreańska, W-wa 2002, s. 180
24. nie byli to ochotnicy, wielu z nich walczyło przed 1948 r. pod rozkazami Kuomintangu. Terminu „ochotnicy” używano w celach propagandowych
25. B. Wołoszański, Korea w ogniu …., s. 61
26. dla ZSRR pracowało w służbach brytyjskich 3 agentów: G. Burgesa, H. Philby i D. Maclean
27. P. Lowe, op. cit., s. 267
28. głównie błędne rozpoznanie sił wroga. MacArthur ocenił siły chińskie na 40-70 tys. żołnierzy. W rzeczywistości było ich 300 000
29. poprzedni dowódca gen. Walker zginął w wypadku drogowym
30. B. Wołoszański, Ten okrutny wiek, Warszawa 1995, s. 314
31. w sierpniu 1951 r. ZSRR zdecydował się powrócić do Rady Bezpieczeństwa i przewodniczył jej obradom
32. B. Wołoszański, Korea w ogniu …., s. 73
33. bunty w maju i lipcu obozie Koje (zginęło 1340 jeńców), w obozie Pengnam zginęło 185 jeńców
34. jednorazowo w Korei przebywało 500 tys. żołnierzy USA, zmieniani byli co 6 miesięcy, w sumie przewinęło się przez front 2,5 mln. Amerykanów
35. Wojna koreańska – fakty i wątpliwości,[w:] K. Gawlikowski i E. Potocka Korea, Toruń 2002, s. 58
36. E. Haliżak, Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, [w:] P. Ostaszewski Wojna koreańska 1950-1953, s. 251
37. Różnice w stratach USA wynikają z rozbieżności danych w publikacjach anglo-amerykańskich np.: The New Encyclopaedia Britannica. University of Chicago 1979, ed. XV, vol. V, str. 892 podaje 5 mln osób., a S. E. Morison, H. S. Commager, W. E. Leuchtenburg, The growth of the American republic, Oxford Uniwersity Press 1969, tom 2, str. 672 podaje 2,7 mln osób. Natomiast ChOL z zaniżania przez ChRL i wyolbrzymiania przez Zachód.

Bibliografia:

1. B. Wołoszański, Korea w ogniu. Miejsce, od którego mógł zapłonąć świat, Warszawa 1995
2. B. Wołoszański, Ten okrutny wiek, Warszawa 1995,
3. E. Haliżak, Stosunki międzynarodowe w regionie Azji i Pacyfiku, [w:] P. Ostaszewski Wojna koreańska 1950-1953
4. FRUS 1950 (7), Rezolucja przyjęta przez Radę Bezpieczeństwa (27.06.1950),
5. Historia Polityczna Świata XX Wieku 1945-2000, [w:] J. Polit, Wojna koreańska, W-wa 2002,
6. M. Muszkat, Konflikt koreański. Zagadnienia prawno-międzynarodowe wojny i likwidacji jej skutków, Warszawa 1956
7. P. Lowe, Wojna Koreańska, Warszawa 1995
8. St. Koziej, Globalne aspekty rosyjskiej strategii bezpieczeństwa, Zeszyty Naukowe AON nr 1(50) 2003
9. The growth of the American republic, tom 2, Oxford 1969,
10. The New Encyclopaedia Britannica, ed. XV, vol. V, Chicago 1979,
11. W. J. Dziak, Korea: pokój czy wojna, Warszawa 2003,
12. Wojna koreańska – fakty i wątpliwości,[w:] K. Gawlikowski i E. Potocka Korea, Toruń 2002