Hunowie byli jednym ze starożytnych ludów Wielkiego Stepu wywodzących się ze wschodnich obszarów Azji Środkowej. Od III wieku przed naszą erą najeżdżali na Chiny, skąd zostali wypędzeni w I wieku naszej ery. Około roku 300 zostali zaatakowani przez plemiona Żuan-Żuan co zmusiło ich do opuszczenia dotychczasowych siedzib i rozpoczęcia wędrówki w kierunku zachodnim. We wschodniej Europie pojawili się już w IV wieku, gdzie w późniejszym czasie utworzyli imperium.

Podobnie jak pozostałe ludy stepowe charakteryzowali się doskonałym opanowaniem sztuki jazdy konnej. Według jednej z teorii od Hunów wywodzić mieli się między innymi Węgrzy, Finowie i Estończycy (wszystkie te narody łączy używanie języków ugrofińskich); teoria ta nie ma jednak poparcia w źródła historycznych, dlatego została zarzucona. Ich przybycie i osiedlenie się w Europie miało duży wpływ na jej późniejszy kształt. Doprowadzili do upadku Rzymu, ale nie pozostawili po sobie żadnych źródeł pisanych.

Pochodzenie

Według hipotezy Josepha de Guinesa wysuniętej po raz pierwszy w 1758 roku Hunowie mieliby być potomkami Hiongnu, którzy zamieszkiwali tereny na północ od Chin. W wielu dokumentach sogdyjskich można spotkać się z informacjami jakoby „Xwn” plądrowali miasta, między innymi Luoyang. Ze źródeł chińskich dowiadujemy się natomiast, że byli to „Xiongnu”. Z kolei w innych źródłach spotykamy się z określeniem „Huna”. Według opinii niektórych historyków określenie „Hun” pełniło raczej rolę ogólnego nazewnictwa ludów barbarzyńskich. Przykładem może być, to że w Cesarstwie Bizantyjskim Hunami nazywano chociażby Węgrów czy Turków Osmańskich.

Nie świadczy to jednak jednoznacznie o tym, że Hunowie byli bezpośrednimi potomkami ludu zwanego Xiongnu. Możemy przypuszczać, że europejscy Hunowie chcieli, aby określano ich mianem Xiongnu. Według tej teorii Hunowie byli nie tyle potomkami Xiongnu, co ich świadomymi sukcesorami.

W drodze do Europy

Wyjaśnienia przyczyn rozpoczęcia wędrówek przez ludy koczownicze w kierunków Europy możemy doszukiwać się w wielu kronikach i dokumentach sporządzanych zarówno przez historyków bizantyjskich, jak i rzymskich czy greckich. Jeden z dyplomatów, a zarazem historyków, bizantyjskich w jednym ze swoich dzieł podaje informację o przybyciu do Konstantynopola, na dwór cesarza Leona I, poselstwa ludów Saraguroi, Ugoroi i Onoguroi proszących o pomoc. Twierdzili, że zostali wypędzeni ze swych ziem przez lud Sabiroi, który został z kolei wygnany ze swoich terytoriów przez Abares. Jest to nie tylko opis historyczny, ale przede wszystkim symboliczne wyobrażenie przyczyn wielkiej wędrówki ludów. W przekazie tym pojawiają się nawet legendarne gryfy strzegące złota, które również miało być przyczyną opuszczenia przez koczowników swoich pastwisk. Symbolicznymi określeniami posługiwał się w swych relacjach również święty Ambroży. Najlepszym opisem wędrówek pod względem historycznym do dziś pozostaje dzieło „Res gestae” Ammianusa Marcellinusa pochodzącego z Antiochii. Na podstawie tych i wielu innych źródeł greckich i rzymskich możemy stwierdzić, że ich autorzy za przyczynę zalania Europy przez falę ludów barbarzyńskich uznawali Hunów.

Mieszkańców Cesarstwa uderzyła niezwykła, nawet jak na barbarzyńców, brutalność i waleczność przybyłych ze wschodu Hunów. W takiej sytuacji liczne znane dotychczas ludy barbarzyńskie znajdowały opiekę na ziemiach Cesarstwa. Z biegiem czasu musiało doprowadzić to do upadku imperium zachodniorzymskiego, a także osłabienia jego wschodniej części.

Przybycie Hunów do Europy było początkiem wędrówki ludów, a także całkowitej zmiany układu sił na kontynencie. Część z Hunów po dotarciu do stepów nad Morzem Czarnym, oderwała się i utworzyła na terytorium obecnego Afganistanu silną organizację państwową. Biali Hunowie (zwani Heflitami) umocnili swoje panowanie do tego stopnia, że najechali nawet na północne Indie.
W V wieku Hunowie zjednoczyli pod swoim przywództwem liczne ludy Europy Środkowo-Wschodniej (także Alanów, Sarmatów i niektóre plemiona Gotów). Pojawienie się ich w Europie wywarło duży wpływ na zmianę stosunków panujących dotychczas pomiędzy plemionami barbarzyńskimi a Cesarstwem Rzymskim. Według niektórych historyków wpływ na Europę nowo przybyłego ludu był tak wielki, że tylko zwycięstwo Flawiusza Aecjusza w bitwie na Polach Katalaunijskich uchroniło nas przed upadkiem cywilizacji europejskiej. Według Lwa Gumilowa, rosyjskiego historyka, przyczyną rozpoczęcia Wielkiej Wędrówki plemion mogła być gwałtowna zmiana klimatu, zwłaszcza wypalająca trawy na stepach suszą. Hunowie zmuszeni byli więc do szukania nowych pastwisk dla swoich trzód.

Co do liczby Hunów przybyłych do Europy, nie jest ona dokładnie znana. Większość historyków rzymskich i greckich podawała wręcz nieprawdopodobne liczby nadciągających wojsk barbarzyńskich. W pracy Lecha Tyszkiewicza „Hunowie w Europie” czytamy, że całkowita liczba ludności awarskiej wynosiła co najwyżej sto tysięcy, tymczasem ze źródeł chińskich wynika, że lud Hunów liczył około sześciuset tysięcy ludzi. Zawyżanie tych liczb było spowodowane strachem przed najeźdźcami – w końcu łatwiej było znosić porażki, wyobrażając sobie niezliczone zastępy przeciwników.

Attyla na malowidle Eugène Delacroix

Attyla na malowidle Eugène Delacroix


Wbrew temu, co możemy przeczytać w dziełach starożytnych historyków, Hunowie w momencie przybycia do Europy posiadali bardzo ścisłą i konsekwentną organizację wewnętrzną, zarówno pod względem politycznym, jak i wojskowym. Byli ludem koczowniczym, posiadali więc duże stada bydła, wielbłądów, kóz i owiec. W zależności od pory roku byli w stanie przemieszczać się wraz z setkami sztuk bydła z obszarów górzystych do pastwisk położonych w dolinach.

Podstawową, najmniejszą jednostką organizacji społecznej była przeważnie sześcioosobowa rodzina. Na czele każdego plemienia stał przywódca określany jako beg.

Największą jednostką militarną (a tym samym ludnościową) był tumen, czyli dziesięć tysięcy wojowników. Organizacja wewnętrzna Hunów była tematem, który niezwykle intrygował historyków Cesarstwa. Początkowo wnioskowano, że w szeregach barbarzyńców musi panować chaos i dziki bezład, niezrozumiały dla świata rzymskiego. Dopiero Priskos z Panion zebrał dokładne informacje na temat organizacji wewnętrznej Hunów zarówno z okresu przed panowaniem Attyli, jak i z okresu imperium tego władcy, które budowane było na wzór Cesarstwa Rzymskiego.

Przybycie do Europy

Hunowie pojawili się na stepach nadczarnomorskich około roku 370. Podbili tutaj lud Alanów, a w 375 roku zwyciężyli Ostrogotów, spychając tym samym plemiona germańskie w głąb Europy. W V wieku Hunowie zjednoczyli pod swoim przywództwem nie tylko ludy Europy Środkowo-Wschodniej; w okresie panowania Attyli w skład imperium Hunów wchodzili także irańscy Alanowie i Sarmaci. Sam Attyla został przywódcą imperium w 445 roku. Dotychczas dzielił się władzą z bratem, którego jednak omyłkowo zabił podczas polowania. Omyłka owa miała polegać na pomyleniu brata z niedźwiedziem. Już w dwa lata od objęcia rządów Attyla zdecydował się najechać Cesarstwo Wschodniorzymskie. Po wygranych walkach zmusił Cesarza Teodozjusza II do wypłacenia trybutu w wysokości sześciu tysięcy funtów złota. Powodem najazdu było prawdopodobnie zbezczeszczenie grobów Hunów przez biskupa z Margus. Attyla nie poprzestał na odebraniu jednorazowego trybutu, zażądał także potrojenia corocznej daniny cesarstwa dla imperium – od teraz wynosiła 2100 funtów złota.

W 450 roku Attyla przeprawił się wraz ze swymi wojskami przez Ren i wkroczył na tereny Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Spalił i zburzył wiele miast frankijskich; doszło nawet do oblężenia Orelanu, jednak próba jego zdobycia została powstrzymana przez rzymskiego wodza Aecjusza.

20 czerwca 451 roku rozegrała się krwawa bitwa na Polach Katalaunijskich. Doszło do walki pomiędzy Hunami, Frankami Rypuarskimi i Ostrogotami a Cesarstwem Zachodniorzymskim sprzymierzonym z Wizygotami i Alanami. Co prawda Cesarstwo zdołało się obronić, jednak po śmierci Teodoryka I, wodza Wizygotów, Flawiusz Aecjusz zaczął snuć intrygi, które wkrótce doprowadziły do drugiego najazdu Hunów, w 452 roku, lecz tym razem na Italię. Dopiero interwencja papieża doprowadziła do podjęcia przez Attylę decyzji o opuszczeniu Cesarstwa.

W 453 roku Attyla zmarł. Został rzekomo uduszony przez żonę (jedną z trzystu) Ildico w trakcie nocy poślubnej. Śmierć największego z wodzów Hunów doprowadziła do rozpadu ich imperium, a resztki podzielono pomiędzy synów Attyli. W roku 454 stoczono bitwę nad rzeką Nedao w Panonii. W walce Hunowie starli się z ludem wschodniogermańskim, Gepidami, i sprzymierzonymi z nimi Ostrogotami. Siły Hunów były blisko dwukrotnie większe, bitwa zakończyła się jednak ich całkowitą klęską i śmiercią przywódcy, Ellaka. Według niektórych szacunków Hunowie mieli stracić ponad połowę swoich wojsk.

Hunowie, który uszli z życiem zbiegli w kierunku wschodnim i osiedlili się na terytorium Rusi, spora ich część przeszła też na służbę wojskową dla Cesarstwa Rzymskiego. Hunowie prowadzili jeszcze liczne najazdy, jednak nie stanowiły one już takiego zagrożenia jak niegdyś. Po upadku imperium Hunów powstała nisza, która w niedługim czasie została wypełniona przez inne ludy barbarzyńskie – Wizygotów i Franków.

Odzyskali swoją dawną potęgę i założyli nowe państwa. 25 lat po zwycięskiej bitwie spod Pól Katalaunijskich Cesarstwo Zachodniorzymskie przestało istnieć.

Bibliografia:

1. „Hunowie w Europie – Ich wpływ na Cesarstwo Wschodnie i Zachodnie oraz na ludy barbarzyńskie”, Lech A. Tyszkiewicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004
2. „Upadek Rzymu – Księga Wojen”, Ossolineum, Wrocław 1978
3. Wikipedia: „Hunowie”, dostęp: 20 marca 2009, modyfikacja: 28 marca 2009